Handboek Strategisch OmgevingsManagement 2.0

Voorwoord 11
Leeswijzer 13

1 Twaalf jaar SOM 15
1.1 Waarom SOM? 15
1.2 It’s all about the name 16
1.3 Onomkeerbare trends 17
1.4 Het vak heeft zich ontwikkeld 22
1.5 De Omgevingswet als reactie 24
1.6 Lessen uit twaalf jaar SOM 26
SOM IN DE PRAKTIJK Anne Geurts 32

2 Strategisch OmgevingsManagement 37
2.1 Wat is SOM? Ambitie, definitie, principes en begrippenkader 37
2.2 SOM kan niet zonder … 44
2.3 De vier bouwstenen van de SOM-methode 47

Bouwsteen 1 Werken vanuit een visie 51

3 Werken vanuit een visie 53
3.1 Waarom werken vanuit een visie? 53
3.2 De elementen van de SOM-visie 56
3.3 De SOM-visie = MGA 58

4 MGA als inspiratiebron 59
4.1 De essenties van MGA 60
4.2 Een MGA-proces in stappen 61
4.3 Positioneel of integratief onderhandelen 62
4.4 Standpunten en belangen 67
4.5 Integratief potentieel 69
4.6 Kenmerken van belangen 71
4.7 BATNA en ZOPA 72
4.8 Ondersteunende technieken en instrumenten 75
4.9 MGA en SOM anno nu 76
SOM IN DE PRAKTIJK Onno van Eijk 80

5 De rol van vertrouwen in de SOM-methode 85
5.1 Waarom is vertrouwen onderdeel van de SOM-visie? 86
5.2 Wat is vertrouwen? 87
5.3 Hoe werkt vertrouwen? 88
5.4 Hoe bouw je vertrouwen? 95
5.5 Welke plek heeft vertrouwen in een SOM-strategie? 100
SOM IN DE PRAKTIJK Marianne van Leeuwen 104

6 SOM en omgaan met macht en invloed 109
6.1 De betekenis van de begrippen macht en invloed 110
6.2 Welke rol spelen macht en invloed in SOM-trajecten? 111
6.3 Vormen van macht en invloed in SOM-trajecten 111
6.4 Conflictarena’s 121
6.5 Als omgevingsmanager omgaan met macht en invloed 122
6.6 Omgaan met macht en invloed in een SOM-strategie 124
SOM IN DE PRAKTIJK Ron Louwerse 126

7 Belangen en omgaan met spanning 133
7.1 Is spanning op de relatie een probleem? 134
7.2 Ontwikkelen van spanning: de rijpheid van een conflict 134
7.3 De-escaleren van spanning 136
7.4 Omgaan met spanning in de SOM-strategie 137
SOM IN DE PRAKTIJK Johanneke de Lint 138

8 Omgaan met complexiteit 143
8.1 Complexiteit is er! 144
8.2 SOM-VANS-model: Van Analyse Naar Strategie 147
SOM IN DE PRAKTIJK Jacco van der Tak 162

Bouwsteen 2 Werken met de SOM-cirkel 169

9 Werken met de SOM-cirkel 171
9.1 Van visie naar cirkel 172
9.2 Werken met de SOM-cirkel 172
9.3 De opbouw van de SOM-cirkel 173
SOM IN DE PRAKTIJK Sanne van Santen en Nathalie Kaarls 182

10 Het eerste kwadrant: inventariseren en haalbaarheid analyseren 187
10.1 Stap 1: Bepalen van de (voorlopige) opgave 188
10.2 Stap 2: Inventariseren omgevingsinformatie 195
10.3 Stap 3: Analyseren standpunten en belangen 209
10.4 Evaluatielus 1: Check op (initiële) haalbaarheid 215
10.5 Intern stakeholdermanagement in het eerste kwadrant 216
10.6 Product eerste kwadrant: SOM-omgevingsanalyse 217
SOM IN DE PRAKTIJK Roelof Triemstra 218

11 Het tweede kwadrant: strategie bepalen 223
11.1 Stap 4: ANNA-gesprekken 224
11.2 Stap 5: SOM-strategie ontwerpen 231
11.3 Evaluatielus 2: Opgave, analyse en strategie aanpassen 242
11.4 Intern stakeholdermanagement in het tweede kwadrant 243
11.5 Product tweede kwadrant: het interne omgevingsplan 244
SOM IN DE PRAKTIJK Frances de Waal 246

12 Het derde kwadrant: consensus 251
12.1 Stap 6: Procesafspraken maken 252
12.2 Stap 7: Oplossingsgerichte dialoog 255
12.3 Stap 8: Akkoord bereiken 269
12.4 Evaluatielus 3: Doorlopen stap 1-4 met stakeholders 277
12.5 Evaluatielus 4: Toetsing akkoord aan procesafspraken 278
12.6 Intern stakeholdermanagement in het derde kwadrant 278
12.7 Producten derde kwadrant: procesafspraken en het akkoord 280
SOM IN DE PRAKTIJK Fleur Ravensbergen 282

13 Het vierde kwadrant: borging 289
13.1 Stap 9: Monitoring 290
13.2 Stap 10: Uitvoering, evalueren werkwijze en aanpassen organisatie 293
13.3 De rol van de omgevingsprofessional in het vierde kwadrant 298
13.4 Evaluatielus 5: Monitoring en evaluatie toetsen aan procesafspraken en akkoord 299
13.5 Evaluatielus 6: Toetsing kwaliteit uitvoering aan stap 6-9 299
13.6 Voorwaartse lus 7: Overdracht aan volgende fase of traject 300
13.7 Intern stakeholdermanagement in het vierde kwadrant 300
13.8 Producten van het vierde kwadrant: monitoring- en evaluatiesysteem en het evaluatierapport 301
SOM IN DE PRAKTIJK Jamal Ghabri en Bianca Boverhoff 304

Bouwsteen 3 Leiderschap en SOM-vaardigheden 311

14 Over willen en kunnen 313

15 SOM en leiderschap 315
15.1 Persoonlijk leiderschap 316
15.2 Omgaan met verticaal leiderschap 322
15.3 Horizontaal leiderschap ontwikkelen 324

16 SOM-vaardigheden 327
16.1 SOM-vaardigheden 327
16.2 Rollen in Strategisch OmgevingsManagement 331

Bouwsteen 4 Verankering van SOM 337

17 SOM als organisatiecompetentie 339
17.1 Waarom SOM verankeren in de organisatie? 340
17.2 Hoe SOM te verankeren in de organisatie 341
17.3 De SOM-organisatiescan 343
17.4 Van scan naar stakeholderbetrokkenheidsprofiel 355
17.5 De veranderopgave 357

18 Aan de slag met SOM 363
18.1 Tips om aan de slag te gaan met SOM 363
18.2 Veertien SOM-principes als leidmotief 367
18.3 Tien veelgestelde vragen over SOM 374

Bijlagen
Bijlage 1 Begrippenlijst 381
Bijlage 2 Overzicht figuren 384
Bijlage 3 SOM-strategiekaart 386
Bijlage 4 Evaluatielussen in de SOM-cirkel 388

Literatuur 391
Trefwoordenregister 397
Over de auteur 399