Voorwoord 11
Waarom een praktijkboek? 13
Over Strategisch OmgevingsManagement 15
Leeswijzer 19
1 Bepalen van de (voorlopige) opgave 21
1 Hoe maak ik onderscheid tussen verschillende soorten doelen? 22
2 Hoe stel ik de doelen op voor mijn opgave? 25
3 Hoe monitor ik of de doelen van het omgevingsmanagement worden behaald? 29
4 Hoe regel ik mijn mandaat en positie binnen een omgevingsmanagementdoel? 32
5 Hoe bepaal ik in welke mate ik SOM moet toepassen in mijn opgave? 35
6 Hoe bepaal ik in deze fase of er voldoende oplossend vermogen is? 38
7 Waarom is het doel van het omgevingsmanagement niet alleen de verantwoordelijkheid van de omgevingsmanager? 41
8 Hoe verhoudt de omgevingsmanager zich tot de projectleider? 42
9 Hoe verhoudt de omgevingsmanager zich tot de communicatieadviseur? 44
2 Inventariseren omgevingsinformatie 47
10 Hoe bereid ik een issue- en stakeholderinventarisatie voor? 48
11 Hoe begeleid ik een workshop issue- en stakeholderinventarisatie? 51
12 Hoe formuleer ik een issue? 54
13 Hoe identificeer ik issues? 57
14 Hoe verhouden issues zich tot risico’s? 59
15 Hoe schrijf ik een redeneerlijn per issue? 61
16 Hoe identificeer ik de belanghebbenden? 64
17 Hoe cluster ik issues en belanghebbenden? 67
18 Hoe maak ik verschil tussen issues, belangen en standpunten? 68
19 Hoe inventariseer ik issues en stakeholders als ik nieuw ben in een gebied of dossier? 69
20 Hoe bepaal ik issues en stakeholders als de opgave nog niet duidelijk is? 70
3 Analyseren standpunten en belangen 73
21 Hoe maak ik een belangenmatrix? 74
22 Hoe lees en doorgrond ik een belangenmatrix? 76
23 Hoe kom ik van standpunten naar belangen? 78
24 Hoe zorg ik dat ik het belang van mijn organisatie scherp heb? 80
25 Hoe maak ik een spanningsbarometer? 81
26 Hoe lees en doorgrond ik een spanningsbarometer? 83
27 Hoe analyseer ik een belangenmatrix en een spanningsbarometer samen? 85
28 Hoe stel ik een SOM-omgevingsanalyse op? 87
29 Hoe analyseer ik vertrouwen voor het eerste (ANNA-)gesprek? 88
30 Hoe analyseer ik conflict en conflictarena’s? 91
31 Hoe analyseer ik macht? 93
32 Hoe kom ik tot een participatieniveau per stakeholder? Welke niveaus kan ik kiezen? 96
33 Hoe uitgebreid moet mijn SOM-omgevingsanalyse zijn? 98
4 ANNA-gesprekken 99
34 We gaan naar buiten! Waarom nu pas? 100
35 Hoe voer ik een ANNA-gesprek? 102
36 Hoe bereid ik een SOM-gesprek voor? 104
37 Hoe voer ik een SOM-gesprek? 107
38 Hoe leg ik een SOM-gesprek vast? 109
39 Waarom is mijn oprechte interesse in het belang van de ander noodzakelijk? 110
40 Hoe ga ik om met transparantie in een SOM-gesprek? 111
41 Hoe formuleer ik een positive no? 113
42 Waarom maak ik slapende honden altijd wakker? 114
43 Hoe zeg ik sorry? 115
5 SOM-strategie ontwerpen 117
44 Hoe kom ik tot een strategie en procesontwerp? 118
45 Op welke niveaus kan ik een strategie maken? 122
46 Welke interventies kies ik als ik aan vertrouwen wil bouwen? 124
47 Welke interventies kies ik als ik belangen bij elkaar wil brengen? 125
48 Welke interventies kies ik als ik conflicten wil oplossen? 127
49 Waarom moet ik de meeste tijd besteden aan de grootste belanghebbenden in plaats van aan de grootste aandachtvrager? 129
50 Hoe leg ik de SOM-strategie vast? 131
51 Wat is het verschil tussen doelen, analyse en strategie bij eigen initiatief en bij uitnodiging van een ander? 132
6 Procesafspraken maken 135
52 Hoe bepaal ik samen met de stakeholders vooraf duidelijke spelregels en het procesontwerp? 136
53 Wat zijn voorbeelden van spelregels? 138
54 Hoe bepaal ik de deelnemers aan de dialoogtafel(s)? 141
55 Hoe ga ik om met verschillen in gewicht van belangen in het (bespreken van het) procesontwerp? 143
56 Hoe bepaal ik de overlegstructuur: is er een stuurgroep, projectgroep, klankbordgroep, werkgroep of bestuurlijke tafel nodig? 145
57 Is er consensus nodig over de inrichting van de dialoog? 147
58 Hoe ga ik om met een uitnodiging van een externe partij om deel te nemen aan hun dialoog? 149
59 Wanneer en hoe zet ik een onafhankelijke procesbegeleider in? 150
60 Wanneer en hoe zet ik een onafhankelijke deskundige in? 152
61 Hoe regel ik intern het mandaat voor mijn inzet? 154
62 Hoe ontwerp ik een proces samen met belanghebbenden? 156
7 Oplossingsgerichte dialoog 159
63 Hoe krijg ik wederzijds begrip voor elkaars belangen? 162
64 Hoe richt je je op het probleem, en niet op de persoon? 164
65 Waarom is het belangrijk dat ik onderscheid maak tussen Beeldvorming, Oordeelsvorming en Besluitvorming (BOB-principe) en hoe doe ik dat? 166
66 Hoe zorg ik voor een geloofwaardige dataset? 168
67 Waarom moet ik over het probleem praten als de oplossing toch wel duidelijk is? 171
68 Waarom creëren we eerst samen waarde en gaan we die daarna pas verdelen? 173
69 Hoe divergeer ik naar verschillende opties die recht doen aan de belangen? 175
70 Wat is integratief potentieel en hoe vind ik dit? 177
71 Hoe kom ik voorbij het ‘Nee!’? 180
72 Hoe bepaal ik mijn eigen BATNA en dat van de ander(en)? 182
73 Waarom is het belangrijk de BATNA’s te bewaken tijdens de onderhandelingen? 185
74 Hoe bepaal ik de ZOPA? 187
75 Hoe gebruik ik objectieve criteria bij de keuze van de uiteindelijke oplossing? 189
76 Moet iedereen altijd absolute winst behalen? 192
77 Wat betekent de taart groter maken? En wanneer ga je daartoe over? 193
78 Hoe ga ik om met partijen die er niet aan willen meewerken een oplossing te bereiken? 195
79 Hoe voorkom ik domino-onderhandelingen? 197
80 Wat doe ik als mijn mandaat niet groot genoeg is in de onderhandeling? 198
81 Wat doe ik als ik er op relationeel vlak niet uitkom met de andere onderhandelaars? 200
82 Hoe leg ik het resultaat van de onderhandelingen vast? 202
83 Wanneer betrek ik mijn bestuurder bij het project? 204
84 Hoe organiseer ik de interne afstemming met juristen, financiële controllers en andere stafdiensten? 206
85 Hoe ga ik om met adviseurs van het bestuur? 208
86 Hoe ga ik om met vertegenwoordigende organen tijdens onderhandelingen? 209
8 Akkoord bereiken 211
87 Waarvoor dient een pakketonderhandeling? 213
88 Hoe doe ik een pakketonderhandeling? 214
89 Hoe bewaak ik het vertrouwen van partijen in elkaar als niet elke onderhandelaar zijn best denkbare resultaat haalt? 217
90 Hoe ga ik om met partijen die volgens Machiavelli blijven onderhandelen? 219
91 Hoe veranker ik de afspraken in een document? 221
92 Hoe voorkom ik dat derden aan de haal gaan met het onderhandelingsresultaat? 223
93 Hoe zorg ik dat de afspraken die worden vastgelegd, uitvoerbaar en houdbaar zijn? 225
9 Monitoring 227
94 Hoe maak ik afspraken voor de situatie dat het gewenste resultaat toch niet haalbaar blijkt? 228
95 Hoe maak ik afspraken over het monitoren van de uitvoering van het onderhandelingsresultaat? 230
10 Uitvoeren en evalueren 233
96 Waarom is evaluatie belangrijk? 234
97 Welke methode kies ik voor het evalueren van een Mutual Gains-onderhandeling? 236
98 Wat doe ik met de resultaten van de evaluatie? 238
99 Wat doe ik met de resultaten van de evaluatie als mijn project meerdere fasen kent, zoals bij infrastructuurprojecten? 240
11 Dansen door de stappen 243
De basishouding 244
Leidinggeven tijdens de dans 245
Maak de dansvloer van iedereen 246
Investeer in de dansvaardigheden van je danspartner 247
Vallen en opstaan 248
Dansen met de baas 249
Dansen is geen jurysport 249
Uitgedanst? 250
Bronnenlijst 253
Over de auteurs 255
