Voorwoord 9
Introductie 11
1. Filosofie, recht en esthetica 11
2. Recht en religie 14
2.1 Kerk en staat 14
2.2 Religie als objectieve geest 18
3. Opzet en methode 21
Hoofdstuk I – Esthetica van de filosofie 25
1.1 Inleiding. Filosofie als kunst 25
1.2 Spinoza en de valstrik van de noodzakelijkheid 30
1.3 ‘Niet treuren of spotten, maar begrijpen’ 34
1.4 De druppel en de oceaan 39
1.5 Genade en schepping 43
1.6 Schepping en zijn 46
1.7 Voorbij goed en kwaad. Naar een ethiek van het schone 49
1.8 Slotbeschouwing: over de vertwijfeling als gebrek aan mogelijkheid 57
Hoofdstuk II – Wat is waarheid? 61
2.1 Inleiding 61
2.2 Waarheid áchter het recht: de menselijke persoon 64
2.3 De subjectieve benadering: het idealisme 69
2.3.1 Excurs: Descartes en de subject-object scheiding 75
2.4 Waarheid in objectieve zin 80
2.4.1 Zijnsleer en ethiek 81
2.4.2 Waarheid en vrijheid 83
2.4.3 Het naturalistisch positivisme: de empirische benadering 85
2.4.4 Wezensfilosofie en individualisme 86
2.4.5 Waar is wat werkt. Het pragmatisme 87
2.5 Slotbeschouwing: Hegel 90
Hoofdstuk III – Waarheid als ontmoeting 93
3.1 Inleiding 93
3.2 In hoeverre kan men de waarheid leren? Kierkegaards Filosofische kruimels 94
3.3 Voorbij de autonome ethiek en het humanisme 99
3.4 De persoon als leidster 101
6 Inhoud
3.5 Persoon en ontmoeting 104
3.6 Verantwoordelijkheid en de onmiddellijke betrekking 108
3.7 Het geweten 111
3.8 Slotbeschouwing: Ecce Homo 117
Hoofdstuk IV – Recht en rede. Athene en Jeruzalem over het universele 121
4.1 Inleiding 121
4.2 Wat is water? 122
4.3 Athene: het idealisme 123
4.4 Rome: het immanente idealisme en het natuurrecht 126
4.5 De moderne kennistheorie 129
4.6 Jeruzalem: het christendom en het christelijk existentialisme 133
4.7 ‘Zwijg, stompzinnige natuur!’ 137
4.8 De sirenenzang van het positieve denken en de negatieve dialectiek van de rede 141
4.9 ‘Verneder u, machteloze rede!’ 143
4.10 Slotbeschouwing. Het personalistisch universum 145
Hoofdstuk V – Recht en liefde. Proeve hunner verhouding bij Plato en Kierkegaard 153
5.1 Inleiding 153
5.2 De armoede van eros en het streven naar eenheid en schoonheid 156
5.3 Gerechtigheid bij Plato 160
5.4 Dialectiek volgens Johannes Climacus 162
5.5 Liefde bij Kierkegaard 165
5.6 Gerechtigheid en recht bij Kierkegaard 170
5.7 Schoonheid en slavernij 177
5.8 Slotbeschouwing: idealisme, leiderschap en de persoon 182
Hoofdstuk VI – Soevereiniteit, ironie en het goddelijk gebod 189
6.1 Inleiding 189
6.2 Hegel en Kant over het liefdegebod 192
6.3 De ‘onwaarheid’ van het gebod in Hegels rechtsfilosofie 198
6.4 Kierkegaard: de plicht als teleologische suspensie van het ethische 204
6.5 Werken der liefde 212
6.6 Ironie in recht en politiek 222
6.7 Gebod, autonomie en soevereiniteit 226
6.8 Slotbeschouwing 230
Hoofdstuk VII – Het recht als de kunst der vergetelheid 235
7.1 Inleiding. De historische ziekte 235
7.2 Geschiedenis als de verwerkelijking van de vrijheid: August Comte 237
7.3 De ontwikkelingsgeschiedenis van het recht volgens de wet van de drie stadia 239
7.4 Comte’s dialectische einde als de Apocalyps van het recht 242
7.5 Het geweten en het Laatste Oordeel 246
7.6 Het einde als begin. Het ogenblik 249
7.7 Slotbeschouwing: Oblivio Magistra Iuris 253
Hoofdstuk VIII – Rechtsvinding als schepping en kunst 257
8.1 Inleiding 257
8.2 De rechterlijke beslissing 259
8.3 Idee of Persoon / Idealisme en Personalisme 261
8.4 Uit de schaduw van de boom der kennis 265
8.5 De waarheid als ontmoeting 268
8.6 Het recht van de naaste 272
8.7 Slotbeschouwing: het geweten te recht 277
Hoofdstuk IX – Voor de wet. Rechtsvinding als existentieel en poëtisch proces 283
9.1 Inleiding 283
Synopsis van Het Proces 283
‘Voor de wet’ (de parabel) 284
9.2 Rechtsvinding en literatuur 285
9.3 Kafka en het existentialisme 288
9.4 De erfzonde 291
9.5 Angst, schuld en proces 293
9.6 Menselijkheid en liefde 296
9.7 De aporie van de wet en de tragiek van de rechtsvinding 300
9.8 Recht en verbeelding 305
9.9 Slotbeschouwing. Droom en werkelijkheid 308
Nawoord. In de waagschaal 311
1. Uit de tuin van Voltaire 311
2. Herinnering en toekomst 318
3. Jobs tranen en het zand van de zee 321
4. Ter besluit. Recht en hoop 325
Bibliografie 329
Index van zaken en personen 336
