De persoonlijke aansprakelijkheid van de bestuurder

Lijst van gebruikte afkortingen IX

1 Inleiding 1
1.1 Inleiding 1
1.2 Relevantie 3
1.3 Probleemstelling 4
1.4 Onderzoeksopzet 6
1.5 Leeswijzer 7

2 De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de bestuurder 9
2.1 Inleiding 9
2.2 De plaats van leidinggeven in het strafrechtelijk systeem 11
2.2.1 Afbakening van de aansprakelijkheid van de bestuurder naast die van de rechtspersoon 12
2.2.2 Afbakening van de kwalificatie leidinggeven door de bestuurder 14
2.2.3 Leidinggeven als aansprakelijkstelling of als deelnemingsvorm 16
2.3 Wie is leidinggever? 18
2.4 De norm voor strafrechtelijk leidinggeven 20
2.4.1 De Slavenburgrechtspraak 20
2.4.2 Feitelijk leidinggeven verduidelijkt in recente rechtspraak 24
2.5 Tot slot. Mismanagement en slecht leidinggeven: verlegging van de grenzen? 29

3 De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de bestuurder 33
3.1 Inleiding 33
3.2 Bestuurdersaansprakelijkheid in het civielrechtelijk systeem 34
3.3 Bestuurdersaansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad 36
3.3.1 De twee aansprakelijkheidsvarianten volgens het Ontvanger/Roelofsen-arrest 37
3.3.2 De vervulling van de bestuurstaak als aanknopingspunt 40
3.4 De plaats van de ernstig verwijtmaatstaf in het onrechtmatige daadrecht 44
3.4.1 Het ernstig verwijtbegrip ontleed 45
3.4.2 Plaatsing binnen de onrechtmatige daad 52
3.4.3 De rol van relativiteit 57
3.5 Wie is bestuurder? 60
3.6 Tot slot: de ondergrens van civielrechtelijke bestuurdersaansprakelijkheid 64

4 De vaststelling van bestuurdersaansprakelijkheid in het straf- en ondernemingsrecht 67
4.1 Inleiding 67
4.2 Een algemene vergelijking van bestuurdersaansprakelijkheid in beide rechtsgebieden 67
4.2.1 Het bestuurdersbegrip in beide rechtsgebieden 68
4.2.2 Het karakter van beide vormen van bestuurdersaansprakelijkheid 71
4.3 Normschending 75
4.3.1 De vaststelling van de normschending 76
4.3.2 Bestuurdersaansprakelijkheid voor actief handelen of passieve betrokkenheid 82
4.4 Wetenschap als centrale factor in de aansprakelijkheid 86
4.4.1 De rol van wetenschap in civielrechtelijke aansprakelijkheid 87
4.4.2 De rol van wetenschap in strafrechtelijke aansprakelijkheid 91
4.4.3 Verklaringen voor de verschillende benaderingen van ‘wetenschap’ in civiele en strafrechtelijke bestuurdersaansprakelijkheid 95
4.5 Schuldverband 96
4.6 Tussenconclusie 104

5 Verweer tegen bestuurdersaansprakelijkheid in het straf- en ondernemingsrecht 107
5.1 Inleiding 107
5.2 Rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden 107
5.2.1 De werking van rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden in de civiele en strafrechtelijke aansprakelijkheid 107
5.2.2 Welke rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden bestaan bij civiele en strafrechtelijke bestuurdersaansprakelijkheid? 111
5.3 Nadere invulling van de verweren van de bestuurder 118
5.3.1 Bijzonder rechtvaardigend verweer van de bestuurder: inlichten en waarschuwen 119
5.3.2 Rechtsdwaling als verontschuldigend verweer van de bestuurder in het civiele en strafrecht 121
5.3.3 Bijzondere verontschuldigende verweren in het civiele recht en strafrecht 129
5.3.3.1 De interne taakverdeling als mogelijk verontschuldigend verweer tegen bestuurdersaansprakelijkheid in het civiele recht en in het strafrecht 129
5.3.3.2 Schulduitsluiting en de afwezigheid van alle schuld: een nadere beschouwing 134
5.4 Processuele kenmerken van bestuurdersaansprakelijkheid in het ondernemingsen strafrecht 141
5.4.1 Procesrechtelijke aspecten van civiele bestuurdersaansprakelijkheid 142
5.4.2 Procesrechtelijke aspecten van bestuurdersaansprakelijkheid in het strafrecht 146
5.4.3 De vergelijking van de bewijspositie van de bestuurder in het civiele en strafrecht 147
5.5 Tot slot 149

6 Conclusies 151
6.1 Inleiding 151
6.2 De verschillen en overeenkomsten tussen bestuurdersaansprakelijkheid in het strafrecht en ondernemingsrecht en hoe deze te verklaren zijn 151
6.3 De oplossingen voor knelpunten die beide rechtsgebieden elkaar over en weer kunnen aanreiken 156

Lijst van aangehaalde literatuur 159
Geraadpleegde jurisprudentie 179
Dankwoord 185