What works: Effectieve ondersteuning voor slachtoffers

1 Introductie 15
Marleen Kragting, Nieke Elbers & Chantal van den Berg

2 Politie
Interventies in de gereedschapskist van de politie bij de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties 25
Janine Janssen, Nicole Jansen, Pauline Klomp & Willem Timmer
2.1 Inleiding 25
2.2 Geweld in afhankelijkheidsrelaties 26
2.2.1 Geweld in afhankelijkheidsrelaties 26
2.2.2 Enkele cijfers over geweld in afhankelijkheidsrelaties 28
2.3 De rol van de politie bij de aanpak van geweld in afhankelijkheidsrelaties 29
2.3.1 Onderscheid tussen acute en structurele onveiligheid 29
2.3.2 Generalisme en specialisme binnen de politie 30
2.4 Interventies 31
2.4.1 Voorlichting en het verstrekken van informatie 32
2.4.2 Het beoordelen van de situatie van het slachtoffer en het inschatten van (on)veiligheid 34
2.4.3 Interventies op het gebied van veiligheid 37
2.5 Tot slot 40

3 Slachtofferhulp Nederland 45
Pien van de Ven
3.1 Inleiding 45
3.2 Psychosociale ondersteuning 46
3.3 Juridische dienstverlening 47
3.4 Casemanagement 48
3.5 Lotgenotencontact 48
3.6 Online diensten 48
3.7 Onderzoek naar dienstverlening: evaluaties en effectmetingen 49
3.7.1 Dienstverlening in het algemeen en beleidsevaluaties 50
3.7.2 Specifieke doelgroepen en diensten 51
3.8 Tot slot 56

4 Centrum Seksueel Geweld 61
Valérie Pijlman & Veroni Eichelsheim
4.1 Inleiding 61
4.2 Zorg voor slachtoffers van seksueel geweld in Nederland 63
4.2.1 Wat is het Centrum Seksueel Geweld? 63
4.2.2 Waartoe is het CSG opgericht? 63
4.2.3 De algemene werkwijze van het CSG 65
4.2.4 Welke stappen doorloopt een slachtoffer bij het CSG? 66
4.3 Wie worden er slachtoffer van seksueel geweld in Nederland? 68
4.3.1 Wie zoeken hulp bij het CSG? 68
4.3.2 Wie zoeken mogelijk nog geen hulp bij het CSG? 70
4.3.3 De bereikbaarheid en bekendheid van het CSG 71
4.4 De positie van het CSG in het Nederlandse zorglandschap 71
4.4.1 Regionale verschillen 71
4.4.2 Het zorglandschap en samenwerkingsverbanden 72
4.4.3 De kosten van de zorg 73
4.4.4 Het hulpaanbod in andere Europese landen 74
4.5 Wat is bekend over de effectiviteit? 74
4.6 Discussie 77
4.6.1 De effectiviteit van het CSG: een reflectie 77
4.6.2 Wat kan worden verbeterd? 78
4.7 Conclusie 81

5 Veilig Thuis
Hulp, advies en ondersteuning aan slachtoffers van seksueel geweld, huiselijk geweld en kindermishandeling in Nederland: van gefragmenteerd georganiseerde tot landelijk dekkende organisaties 89
Anne Coomans & Veroni Eichelsheim
5.1 Inleiding 89
5.2 De weg naar Veilig Thuis: een kort historisch overzicht 90
5.2.1 Kindermishandeling 90
5.2.2 Huiselijk geweld 91
5.2.3 Verwevenheid huiselijk geweld en kindermishandeling 92
5.2.4 Naar één advies- en meldpunt 92
5.3 Slachtoffers van huiselijk geweld 93
5.4 Risicofactoren voor slachtoffer- en plegerschap 94
5.5 Werkwijze van Veilig Thuis 95
5.5.1 Werkwijze 95
5.5.2 Wat gebeurt er na een melding? 96
5.6 Veilig Thuis – ‘what works’ en wat kan beter? 97
5.6.1 Melden bij Veilig Thuis 98
5.6.2 Ervaringen met Veilig Thuis 101
5.6.3 Evaluatie van Veilig Thuis-betrokkenheid 102
5.6.4 Aanbevelingen 105

6 Psychologische behandeling
Opvang en behandeling bij psychosociale klachten na ernstig geweld 113
Trudy Mooren, Juul Gouweloos & Merel van Herpen
6.1 Inleiding 113
6.1.1 De eerste reacties op een ingrijpende gebeurtenis 114
6.1.2 Trajecten van herstel en psychische gevolgen 115
6.1.3 Sociale en psychologische risicofactoren en beschermende factoren 117
6.1.4 Het belang van sociale steun 118
6.2 Psychosociale ondersteuning 119
6.2.1 Watchful waiting 120
6.2.2 Screening 121
6.3 Wanneer de ernst en complexiteit toenemen en klachten aanhouden 121
6.3.1 Psychiatrische diagnoses 122
6.3.2 Behandelmogelijkheden 126
6.4 Tot slot 128

7 Openbaar Ministerie 135
Roland Knobbout
7.1 Inleiding 135
7.2 Wie is het slachtoffer 136
7.2.1 Aanwijzing Slachtofferrechten 137
7.2.2 Verwachtingenmanagement 137
7.2.3 Communicatie 138
7.2.4 Interactieve rol procesdeelnemer 138
7.2.5 Rechtsbijstand en slachtofferhulp 139
7.3 Interventies voor genoegdoening 139
7.3.1 Bestraffen van daders 140
7.3.2 Beschermen 141
7.3.3 Ondersteunen 142
7.3.4 Erkenning en zorgvuldige bejegening 142
7.3.5 Interactie, informatie en laagdrempelige toegang tot het recht 143
7.4 Slachtofferrechten 143
7.4.1 Informatie 143
7.4.2 Inzage en afschrift van processtukken op verzoek 145
7.4.3 Toevoegen van processtukken 146
7.4.4 Schriftelijke slachtofferverklaring en spreekrecht 146
7.4.5 Schadevergoeding 148
7.4.6 Herstelbemiddeling en mediation 149
7.5 Evaluatie en discussie 150
7.5.1 Gebrek aan data 151
7.5.2 Privacy 151
7.5.3 Doorlooptijd 152
7.5.4 Rechten nog onvoldoende geëffectueerd 153
7.6 Tot slot 153

8 Slachtofferadvocatuur 157
Iris Becx, Nieke Elbers, Sonja Meijer, Arlette Schijns & Arno
Akkermans
8.1 Inleiding 157
8.2 Ontwikkeling recht op rechtsbijstand 158
8.2.1 Recht op rechtsbijstand in Europa: theorie versus praktijk 160
8.2.2 Aantallen slachtofferadvocaten en EGZ-slachtoffers 160
8.2.3 Opleiding 162
8.2.4 Hoe komen slachtoffers bij een advocaat terecht? 163
8.2.5 Goede praktijk: piketdienst 163
8.2.6 Toevoeging (Wet op de rechtsbijstand) 165
8.3 De bijdrage van de slachtofferadvocatuur 166
8.3.1 Recht op algemene en zaaksgebonden informatie 166
8.3.2 Recht op kennisname dossier 167
8.3.3 Recht op toevoegen stukken aan het dossier 167
8.3.4 Recht op schadevergoeding 168
8.3.5 Spreekrecht 168
8.3.6 Klassieke rol 169
8.3.7 Negatieve invloeden advocatuur 169
8.4 Bespreking nationale en internationale literatuur 170
8.5 Conclusie 171
8.5.1 Reflecties met betrekking tot de rol in de praktijk 172
8.5.2 Aanbeveling voor toekomstig onderzoek 173

9 Herstelrecht 179
Nieke Elbers, Iris Becx & Katrien Lauwaert
9.1 Inleiding 179
9.1.1 Definitie van herstelrecht 180
9.1.2 Theoretisch kader 181
9.1.3 Vormen van herstelrecht 182
9.1.4 Maatschappelijke ontwikkelingen 183
9.1.5 Juridische ontwikkelingen 184
9.1.6 Aantallen 184
9.2 Werkt herstelrecht voor slachtoffers? 186
9.3 Conclusie 190
9.3.1 Internationale onderzoeken 191
9.3.2 Methodologische kwaliteit 192
9.3.3 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek 193

10 Schadevergoeding
Schadevergoeding voor strafbare feiten: ‘does it work’? 199
Renée Kool & Alice Bosma
10.1 Inleiding en afbakening 199
10.2 Het strafrechtelijk schadeverhaal: grondslagen en praktijk 200
10.2.1 Grondslagen 200
10.2.2 De praktijk van het schadeverhaal 203
10.3 De victimologische betekenis van schadeverhaal 207
10.3.1 (Slachtoffer)behoeften in relatie tot schadevergoeding 208
10.4 Afsluiting 211

11 Schadefonds Geweldsmisdrijven 217
Arjan Hepping & Petra Hermsen
11.1 Wat doet het Schadefonds Geweldsmisdrijven 217
11.1.1 De oprichting van het Schadefonds 217
11.1.2 Voorwaarden 218
11.1.3 Toekenning volgens all-in beleid 218
11.1.4 Verschillen tussen schadevergoeding en een uitkering 219
11.1.5 Wie kunnen er een aanvraag indienen bij het Schadefonds? 220
11.1.6 Tijdelijke regelingen 223
11.1.7 Cijfers 224
11.1.8 Adviesrapport commissie-Donner 226
11.2 Effectiviteit tegemoetkoming Schadefonds: wat werkt? 228
11.2.1 Theorieën: distributieve en procedurele rechtvaardigheid 228
11.2.2 Onderzoeken naar de effectiviteit van de tegemoetkomingen van het Schadefonds 229
11.3 Conclusie en blik op de toekomst 236
Bijlage – Voorwaarden om in aanmerking te komen voor een uitkering uit het Schadefonds 239

12 Collectieve schadevergoeding
Drie regelingen: Joodse oorlogstegoeden, seksueel misbruik Rooms-Katholieke Kerk en Chroom-6 Tilburg 243
Christiaan Ruppert
12.1 Inleiding 243
12.2 Drie casussen: Joods oorlogstegoeden, seksueel misbruik Rooms-Katholieke Kerk en chroom-6 in Tilburg 245
12.2.1 Joodse oorlogstegoeden (Maror-regeling) 245
12.2.2 Compensatieregeling Rooms-Katholieke Kerk 248
12.2.3 Regeling Tegemoetkoming Chroom-6 Tilburg 251
12.3 Een vergelijking 254
12.3.1 Restitutie 254
12.3.2 Compensatie 254
12.3.3 Erkenning en genoegdoening 255
12.4 Enkele lessen voor de toekomst bij collectieve schade 260

13 Samenvatting en Conclusie 265
Nieke Elbers, Chantal van den Berg & Marleen Kragting
13.1 Inleiding 265
13.2 Samenvatting van de hoofdstukken 266
13.2.1 Politie 266
13.2.2 Slachtofferhulp Nederland 267
13.2.3 Centrum Seksueel Geweld 268
13.2.4 Veilig Thuis 269
13.2.5 Psychologische behandeling 270
13.2.6 Openbaar Ministerie 271
13.2.7 Slachtofferadvocatuur 272
13.2.8 Herstelrecht 272
13.2.9 Schadevergoeding via de strafrechter 273
13.2.10 Schadefonds Geweldsmisdrijven 274
13.2.11 Collectieve schade 276
13.3 Algemene inhoudelijke observaties 276
13.4 Conclusie over onderzoeks- en evaluatiemethoden 278
13.4.1 ‘What works’-principes? 279
13.4.2 Zijn er genoeg slachtofferinterventies? 282
13.5 Aanbevelingen voor onderzoek en praktijk 283
13.5.1 Aanbevelingen op het gebied van onderzoek 283
13.5.2 Aanbevelingen voor de praktijk 284