Praktijkgids Arbeidsveiligheid 2020

Redactie en auteurs V
Woord vooraf IX
Inleiding XI

A BELEID 1

1 Wetgeving en normering 1
1.1 Arbeidsomstandighedenwet, inleiding 1
1.2 Arbobesluit, -regeling en -beleidregels 14
1.3 Arbocatalogi: vastleggen middelvoorschriften 18
1.4 Europese regelgeving 20
1.5 Betekenis praktijknormen 24
1.6 Handhaving en werkwijze van de Inspectie SZW 26
1.7 Civielrechtelijke aansprakelijkheid 33

2 Veiligheid- en gezondheidsmanagement 39
2.1 Inleiding 39
2.2 Plaats binnen het brede scala van managementsystemen 41
2.3 Invoering en ontwikkeling 42
2.4 Omgeving van de organisatie 47
2.5 Leiderschap 49
2.6 Planning 51
2.7 Ondersteuning 54
2.8 Uitvoering 57
2.9 Evaluatie van de prestaties 60
2.10 Verbetering 61
2.11 Praktische richtlijnen, methoden en hulpmiddelen 62
2.12 Verwijzingen 66

3 Arbozorg en deskundige ondersteuning 68
3.1 Inleiding 68
3.2 Rol arbodienst 69
3.3 Kerntaken arbodienst 70
3.4 Maatwerk- of vangnet regeling arbodienst 71
3.5 Interne of externe arbodienst 71
3.6 Rol ondernemingsraad 72
3.7 Deskundige bijstand op het gebied van preventie en bescherming 72
3.8 Keurmerk (certificering) arbodiensten 73
3.9 Selecteren van een externe arbodienst 73
3.10 Europees aanbesteden van arbodienstverlening: aanvullende tips 75
3.11 Contract arbodienst 76
3.12 Jaarplan, evaluatie en nieuwe afspraken 79
3.13 Verwijzingen 80

4 Risico-inventarisatie en -evaluatie 81
4.1 Inleiding, doel en aanpak risico-inventarisatie en -evaluatie 81
4.2 Wettelijk kader 82
4.3 Belang van de RI&E 84
4.4 RI&E-instrumenten 85
4.5 Uitvoering RI&E 87
4.6 Toetsing RI&E 98
4.7 Dynamische RI&E 100
4.8 Specifieke en verdiepende RI&E’s 101
4.9 RI&E en literatuurverwijzingen 101

5 Ongevalsonderzoek 103
5.1 Inleiding 103
5.2 Achtergrond: ontstaan van ongevallen 104
5.3 Onderzoeksproces 107
5.4 Verzamelen 113
5.5 Analyseren 116
5.6 Concluderen 120
5.7 Terugkoppelen 122

6 Veiligheidscultuur 126
6.1 Inleiding 126
6.2 Verschillende benaderingen voor het onderzoeken van een organisatiecultuur 129
6.3 Veranderen van veiligheidscultuur 134
6.4 Literatuur en informatiebronnen 136

7 Veiligheidsindicatoren 137
7.1 Inleiding 137
7.2 Bepalen van de kritieke succesfactoren 138
7.3 Uitwerking naar veiligheidsindicatoren 141
7.4 Kwaliteit en onderzoek 143
7.5 Voorbeelden van veel gebruikte indicatoren en praktische hulpmiddelen 145
7.6 Concluderende samenvatting 147

B ARBEIDSPLAATSEN 149

8 Werkruimten en werkplekken 149
8.1 Inleiding werkruimten en werkplekken 149
8.2 Afmetingen van werkruimten 149
8.3 Werkruimten vloeroppervlakte 149
8.4 Werkruimten hoogte 149
8.5 Werkruimten verlichting, daglicht en uitzicht 150
8.6 Werkruimten ventilatie 150
8.7 Werkruimten factoren binnenklimaat 151
8.8 Werkruimten binnenmilieu 152
8.9 Werkruimten geluid 153
8.10 Werkruimten ontspanningsruimten en sanitaire voorzieningen 154
8.11 Werkruimten legionellabesmetting 155
8.12 Werkruimten uitzonderingen en aanvullende eisen 156
8.13 Werkplekken op de bouwplaats (mobiele werkplek) 156
8.14 Relatie inrichting van de werkplek met de RI&E 156
8.15 Verwijzingen werkruimten en werkplekken 157

9 Bedrijfshulpverlening 158
9.1 Inleiding 158
9.2 Verplichtingen en wetgeving 158
9.3 Opzet van de BHV-organisatie 159
9.4 Maatgeving van de bedrijfshulpverlening 159
9.5 Organisatie 159
9.6 Plannen en procedures voor bedrijfshulpverlening 159
9.7 BHV-plan versus bedrijfsnoodplan 160
9.8 Ontruimingsplan 160
9.9 Hulpmiddelen 160
9.10 Competenties van bedrijfshulpverleners 160
9.11 BHV-opleidingen 161
9.12 BHV trainen 161
9.13 BHV-oefeningen 162
9.14 De bedrijfshulpverleningsorganisatie 162
9.15 Kenmerken van de BHV-organisatie 163
9.16 De BHV-organisatie in normale omstandigheden 163
9.17 Een praktische BHV-organisatie 164
9.18 Elk bedrijf zijn eigen organisatie 164
9.19 De bedrijfsbrandweer 165
9.20 De praktische BHV-activiteiten 165
9.21 Samenwerking externe hulpverleners 167
9.22 Verwijzing bedrijfshulpverlening 167

10 Werkplaatsen 168
10.1 Inleiding werkplaatsen 168
10.2 Risico’s werkplaatsen 168
10.3 Normen en richtlijnen werkplaatsen 169
10.4 Maatregelen werkplaatsen 169
10.5 Verwijzingen werkplaatsen 177

11 Administratieve werkplekken 178
11.1 Inleiding administratieve werkplekken 178
11.2 Risico’s administratieve werkplekken 179
11.3 Normen en richtlijnen administratieve werkplekken 181
11.4 Maatregelen administratieve werkplekken 182
11.5 Verwijzingen administratieve werkplekken 186

12 Baliewerkplekken 187
12.1 Inleiding baliewerkplekken 187
12.2 Risico’s baliewerkplekken 187
12.3 Normen en richtlijnen baliewerkplekken 187
12.4 Maatregelen baliewerkplekken 188
12.5 Verwijzingen baliewerkplekken 189

13 Laboratoria 190
13.1 Inleiding laboratoria 190
13.2 Risico’s laboratoria 190
13.3 Normen en richtlijnen laboratoria 193
13.4 Maatregelen laboratoria 196
13.5 Verwijzingen laboratoria 200

14 Werkplekken in de infratechniek 202
14.1 Inleiding werkplekken in de infratechniek 202
14.2 Risico’s werkplekken in de infratechniek 202
14.3 Normen en richtlijnen werkplekken in de infratechniek 204
14.4 Maatregelen werkplekken in de infratechniek 206
14.5 Verwijzingen werkplekken in de infratechniek 207

15 Werkplekken in de droge bulk overslag in de haven 208
15.1 Inleiding werkplekken in de droge bulk overslag in de haven 208
15.2 Risico's werkplekken in de droge bulk overslag in de haven 209
15.3 Normen en richtlijnen werkplekken in de droge bulk overslag in de haven 211
15.4 Maatregelen werkplekken in de droge bulk overslag in de haven 212
15.5 Verwijzingen werkplekken in de droge bulk overslag in de haven 213

16 Werkplekken in de chemische en de procesindustrie 214
16.1 Inleiding werkplekken in de chemische en de procesindustrie 214
16.2 Risico’s werkplekken in de chemische en de procesindustrie 214
16.3 Normen en richtlijnen werkplekken in de chemische en de procesindustrie 215
16.4 Maatregelen werkplekken in de chemische en de procesindustrie 216
16.5 Verwijzingen werkplekken in de chemische en de procesindustrie 217

17 Werken in en met verontreinigde bodem 219
17.1 Inleiding werken in en met verontreinigde bodem 219
17.2 Risico’s werken in en met verontreinigde bodem 219
17.3 Normen en richtlijnen werken in en met verontreinigde bodem 220
17.4 Maatregelen werken in en met verontreinigde bodem 221
17.5 Verwijzingen werken in en met verontreinigde bodem 223

18 Bouwprocessen 224
18.1 Inleiding bouwprocessen 224
18.2 Risico’s bouwprocessen 224
18.3 Normen en richtlijnen bouwprocessen 224
18.4 Maatregelen bouwprocessen 225
18.5 Verwijzingen bouwprocessen 226

19 Putten en sleuven 227
19.1 Inleiding putten en sleuven 227
19.2 Risico's putten en sleuven 227
19.3 Normen en richtlijnen putten en sleuven 227
19.4 Maatregelen putten en sleuven 228
19.5 Verwijzingen putten en sleuven 229

20 Werkplekken met een verhoogd valrisico 230
20.1 Inleiding werkplekken met een verhoogd valrisico 230
20.2 Risico's werkplekken met een verhoogd valrisico 230
20.3 Normen en richtlijnen werkplekken met een verhoogd valrisico 230
20.4 Maatregelen werkplekken met een verhoogd valrisico 232
20.5 Verwijzingen werkplekken met een verhoogd valrisico 232

21 Werken op daken 233
21.1 Inleiding werken op daken 233
21.2 Risico's werken op daken 233
21.3 Normen en richtlijnen werken op daken 233
21.4 Maatregelen richtlijnen werken op daken 235
21.5 Verwijzingen werken op daken 236

22 Constructies van staal of prefab-beton 237
22.1 Inleiding constructies van staal of prefab-beton 237
22.2 Risico's constructies van staal of prefab-beton 237
22.3 Normen en richtlijnen constructies van staal of prefab-beton 237
22.4 Maatregelen constructies van staal of prefab-beton 238
22.5 Verwijzingen constructies van staal of prefab-beton 239

23 Besloten ruimten 240
23.1 Inleiding besloten ruimten 240
23.2 Risico’s besloten ruimten 240
23.3 Normen en richtlijnen besloten ruimten 241
23.4 Maatregelen besloten ruimten 241
23.5 Persoonlijke beschermingsmiddelen besloten ruimten 243
23.6 Verwijzingen besloten ruimten 244

24 Alleenwerken 245
24.1 Inleiding alleenwerken 245
24.2 Risico’s alleenwerken 245
24.3 Normen en richtlijnen alleenwerken 246
24.4 Maatregelen alleenwerken 246
24.5 Verwijzingen alleenwerken 253

25 Intern transport en opslag 254
25.1 Inleiding intern transport en opslag 254
25.2 Risico’s intern transport en opslag 254
25.3 Normen en richtlijnen intern transport en opslag 254
25.4 Maatregelen intern transport en opslag 255
25.5 Verwijzingen intern transport en opslag 255

26 Magazijnen 257
26.1 Inleiding magazijnen 257
26.2 Risico’s magazijnen 257
26.3 Maatregelen magazijnen 257
26.4 Verwijzingen magazijnen 258

27 Elektriciteit 259
27.1 Inleiding 259
27.2 Elektrische installaties en werkzaamheden 259
27.3 Elektrische installaties op bouwplaatsen 265
27.4 Elektrische installaties in acculaadstations 266

28 Werken aan elektrische installaties 268
28.1 Inleiding werken aan elektrische installaties 268
28.2 Risico’s werken aan elektrische installaties 268
28.3 Normen en richtlijnen werken aan elektrische installaties 268
28.4 Maatregelen werken aan elektrische installaties 268
28.5 Verwijzing werken aan elektrische installaties 272

C CHEMISCHE FACTOREN 273

29 Gevaarlijke stoffen 273
29.1 Inleiding gevaarlijke stoffen 273
29.2 Risico’s gevaarlijke stoffen 273
29.3 Normen en richtlijnen gevaarlijke stoffen 276
29.4 Maatregelen gevaarlijke stoffen 280
29.5 Verwijzingen gevaarlijke stoffen 281

30 Blootstelling aan gevaarlijke stoffen 282
30.1 Inleiding blootstelling aan gevaarlijke stoffen 282
30.2 Risico’s blootstelling aan gevaarlijke stoffen 283
30.3 Normen en richtlijnen blootstelling aan gevaarlijke stoffen 284
30.4 Maatregelen blootstelling aan gevaarlijke stoffen 286
30.5 Verwijzingen blootstelling aan gevaarlijke stoffen 290

31 Opslag van gevaarlijke stoffen 291
31.1 Inleiding opslag van gevaarlijke stoffen 291
31.2 Risico’s opslag van gevaarlijke stoffen 291
31.3 Normen en richtlijnen opslag van gevaarlijke stoffen 291
31.4 Maatregelen opslag van gevaarlijke stoffen 292
31.5 Verwijzingen opslag van gevaarlijke stoffen 295

32 Stof 296
32.1 Inleiding stof 296
32.2 Risico’s stof 296
32.3 Normen en richtlijnen stof 296
32.4 Maatregelen stof 297
32.5 Verwijzingen stof 298

33 Vezels en asbest 299
33.1 Inleiding vezels en asbest 299
33.2 Risico’s vezels en asbest 299
33.3 Normen en richtlijnen vezels en asbest 300
33.4 Maatregelen vezels en asbest 301
33.5 Verwijzingen vezels en asbest 303

34 Bijzondere stoffen 304
34.1 Bestrijdingsmiddelen 304
34.2 Cryogene vloeistoffen 306
34.3 Kunststoffen 308
34.4 Kwik 309
34.5 Lood 310
34.6 Metaalbewerkingsvloeistoffen 312
34.7 Nanomaterialen 315
34.8 Oplosmiddelen 317
34.9 Chroom VI 320

D FYSISCHE FACTOREN 323

35 Geluid 323
35.1 Inleiding geluid 323
35.2 Risico’s geluid 323
35.3 Normen en richtlijnen geluid 324
35.4 Maatregelen geluid 326
35.5 Verwijzingen geluid 329

36 Trillingen 330
36.1 Inleiding trillingen 330
36.2 Risico’s trillingen 330
36.3 Normen en richtlijnen trillingen 330
36.4 Maatregelen trillingen 332
36.5 Verwijzingen trillingen 333

37 Verlichting 334
37.1 Inleiding verlichting 334
37.2 Risico’s verlichting 336
37.3 Maatregelen verlichting 342
37.4 Verwijzingen verlichting 345

38 Binnenklimaat 347
38.1 Binnenklimaat inleiding 347
38.2 Thermisch binnenklimaat – Inleiding 347
38.3 Thermisch binnenklimaat – Normen en Richtlijnen 350
38.4 Thermisch binnenklimaat – Maatregelen 356
38.5 Binnenluchtkwaliteit – Inleiding 357
38.6 Binnenluchtkwaliteit – Normen en richtlijnen 359
38.7 Binnenluchtkwaliteit - Maatregelen 360
38.8 Verwijzingen Binnenklimaat 362

39 Niet-ioniserende straling 364
39.1 Niet-ioniserende straling: inleiding 364
39.2 Niet-ioniserende straling: biologische en gezondheidseffecten 365
39.3 Niet-ioniserende straling: normen en richtlijnen 368
39.4 Maatregelen niet-ioniserende straling 368
39.5 Niet-ioniserende straling: meer weten 370

40 Ioniserende straling 373
40.1 Inleiding ioniserende straling 373
40.2 Risico’s ioniserende straling 376
40.3 Normen en richtlijnen ioniserende straling 377
40.4 Maatregelen ioniserende straling 381
40.5 Verwijzingen ioniserende straling 384

E BIOLOGISCHE FACTOREN 385

41 Biologische agentia 385
41.1 Inleiding biologische agentia 385
41.2 Biologische agentia 385
41.3 Risico's biologische agentia 386
41.4 Risico-inventarisatie en -evaluatie biologische agentia 391
41.5 Maatregelen biologische agentia 393
41.6 Normen en richtlijnen biologische agentia 396
41.7 Verwijzingen biologische agentia 399

F FYSIEKE BELASTING 401

42 Fysieke belasting 401
42.1 Inleiding fysieke belasting 401
42.2 Potentiële gezondheidseffecten fysieke belasting 401
42.3 Wetgeving fysieke belasting 403
42.4 Risico-inventarisatie en -evaluatie fysieke belasting 404
42.5 Risicobeheersing fysieke belasting 424

G ARBEIDSMIDDELEN 431

43 Keuren van arbeidsmiddelen 431
43.1 Inleiding 431
43.2 Productrichtlijnen 431
43.3 Risico-inventarisatie en -evaluatie voor arbeidsmiddelen 435
43.4 Maatregelen en wetgeving 436
43.5 Gebruik van arbeidsmiddelen in de praktijk 436
43.6 Deskundigheidseisen keurmeester 437

44 Steigers en klimmateriaal 441
44.1 Inleiding 441
44.2 Stalen steigers 441
44.3 Rolsteigers 445
44.4 Staande ladders 448
44.5 Hangladders 450
44.6 Kooiladders 451

45 Hijs- en hefwerktuigen 453
45.1 Hijskranen 453
45.2 Werkbakken in hijskranen 457
45.3 Rijden met last in de kraan 460
45.4 Werken in de buurt van sterkstroomleidingen 461
45.5 Autolaadkranen 462
45.6 Hangsteigers 464
45.7 Verreikers 466
45.8 Vorkheftrucks en andere transportwerktuigen 468
45.9 Bouwliften voor goederen 470
45.10 Personenliften 472
45.11 Hoogwerkers 474
45.12 Hefbruggen 476

46 Gereedschappen 479
46.1 Inleiding 479
46.2 Schiethamers 479
46.3 Elektrisch handgereedschap 481
46.4 Pneumatisch handgereedschap 483
46.5 Vaste slijpmachines 484
46.6 Handslijpmachines 485
46.7 Motorkettingzagen 488
46.8 Hijsgereedschap 490

47 Apparatuur onder druk 497
47.1 Inleiding 497
47.2 Gasflessen met propaan of butaan, en LPG-tanks 497
47.3 Afpersen van systemen 499
47.4 Leidingdichtvriesapparatuur 500
47.5 Reinigen met vloeistof onder hoge druk 501
47.6 Gritstralen 504
47.7 Droogijsstralen 506

48 Lasapparatuur 508
48.1 Inleiding 508
48.2 Elektrisch lassen en snijden 508
48.3 Autogeen lassen en snijden 514

49 Specifieke machines 518
49.1 Inleiding 518
49.2 Houtbewerkingsmachines 518
49.3 Metaalbewerkingsmachines 523
49.4 Garagewerktuigen 527

50 Persoonlijke beschermingsmiddelen 531
50.1 Inleiding 531
50.2 PBM’s fabriceren en aanbieden 531
50.3 Keuze en gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen 535
50.4 Hoofdbescherming 537
50.5 Oog- en gelaatbescherming 539
50.6 Gehoorbescherming 541
50.7 Ademhalingsbescherming 542
50.8 Hand- en armbescherming 545
50.9 Been- en voetbescherming 551
50.10 Beschermende kleding 553
50.11 Valbescherming 556

51 Veiligheids- en gezondheidssignalering 558
51.1 Inleiding veiligheids- en gezondheidssignalering 558
51.2 Veiligheids- en gezondheidssignalering en gevaren 558
51.3 Wetgeving, normen en richtlijnen veiligheids- en gezondheidssignalering 558
51.4 Maatregelen veiligheids- en gezondheidssignalering 570
51.5 Verwijzingen veiligheids- en gezondheidssignalering 580

H OVERIGE VEILIGHEIDSDOMEINEN 583

52 Overige veiligheidsdomeinen 583
52.1 Inleiding 583

53 Procesveiligheid 584
53.1 Toepassingsgebied en achtergrond procesveiligheid 584
53.2 Actoren procesveiligheid 584
53.3 Wetgeving procesveiligheid 584
53.4 Statistiek / ongevallen procesveiligheid 585
53.5 Soorten risico’s procesveiligheid 585
53.6 Risicobeheersing procesveiligheid 585
53.7 Risicocommunicatie procesveiligheid 586
53.8 Waar is de kennis te halen? 586

54 Externe veiligheid 587
54.1 Toepassingsgebied 587
54.2 Actoren 587
54.3 Wetgeving 587
54.4 Statistiek / ongevallen 587
54.5 Risicobeheersing 588
54.6 Risicocommunicatie 589
54.7 Waar is de kennis te halen? 589

55 Digitalisering in de procesindustrie 590
55.1 Toepassingsgebied en achtergronden digitalisering in de procesindustrie 590
55.2 Actoren digitalisering in de procesindustrie 590
55.3 Wetgeving digitalisering in de procesindustrie 590
55.4 Soorten applicaties digitalisering in de procesindustrie 591
55.5 Risico’s digitalisering in de procesindustrie (cybersecurity) 591
55.6 Risicobeheersing digitalisering in de procesindustrie 591
55.7 Waar is de kennis te halen over digitalisering in de procesindustrie? 591

56 Security 592
56.1 Inleiding 592
56.2 Toepassingsgebied en definitie security 592
56.3 Betrokken actoren security 593
56.4 Wetgeving en normen security 593
56.5 Incidenten: statistiek en schade security 594
56.6 Soorten risico’s security 595
56.7 Risicobeheersing security 596
56.8 Waar is de kennis te halen? 604

57 Milieuveiligheid 605
57.1 Algemeen 605
57.2 Activiteitenbesluit 605
57.3 Bodem en grondwater 607
57.4 Lucht 608
57.5 Afvalwater 610
57.6 Duurzaam gebruik van energie 611
57.7 Milieuzorgsystemen 611

58 Transportveiligheid 613
58.1 Toepassingsgebied 613
58.2 Actoren 613
58.3 Wetgeving 613
58.4 Statistiek / ongevallen 614
58.5 Risicobeheersing 615
58.6 Risicocommunicatie 616
58.7 Waar is de kennis te halen? 616

59 Constructieve veiligheid 617
59.1 Inleiding 617
59.2 Constructieve veiligheid 617
59.3 Risico’s constructieve veiligheid 617
59.4 Maatregelen constructieve veiligheid 617
59.5 Initiatief constructieve veiligheid 618
59.6 Ontwerp constructieve veiligheid 618
59.8 Omgevingsvergunning en constructieve veiligheid 619
59.9 Uitvoeringsgereed ontwerp/werkvoorbereiding met betrekking tot constructieve veiligheid 620
59.10 Uitvoering constructieve veiligheid 620
59.11 Verwijzing constructieve veiligheid 621

60 Sociale veiligheid 622
60.1 Inleiding 622
60.2 Toepassingsgebied ongewenst gedrag 622
60.3 Actoren 623
60.4 Wetgeving 624
60.5 Hoe vaak komt ongewenst gedrag voor in Nederland? 624
60.6 Welke gevolgen heeft de blootstelling aan ongewenst gedrag? 625
60.7 Soorten ongewenst gedrag 625
60.8 Risicobeheersing en preventie 627
60.9 Literatuur en informatiebronnen 632

61 Sociale Veiligheid en de gebouwde omgeving 633
61.1 Definitie en toepassingsgebied van sociale veiligheid 633
61.2 Achtergrond van sociale veiligheid en de gebouwde omgeving 634
61.3 Actoren ten aanzien van het thema sociale veiligheid en de gebouwde omgeving 636
61.4 Wetgeving sociale veiligheid 636
61.5 Statistiek sociale veiligheid 637
61.6 Soorten risico’s sociale veiligheid 637
61.7 Risicobeheersing sociale veiligheid 639
61.8 Risicocommunicatie sociale veiligheid 644
61.9 Waar is de nadere kennis over sociale veiligheid te halen? 644

62 Zorgveiligheid 646
62.1 Inleiding 646
62.2 Betrokken actoren 647
62.3 Voorbeelden van wetgeving met betrekking tot de kwaliteit van de gezondheidszorg 648
62.4 Kwaliteitsnormen 649
62.5 Risicogebieden in de zorgsector 650
62.6 Risicobeheersing 652
62.7 Waar is de kennis te halen? 655

63 Duurzaamheid 657
63.1 Inleiding 657
63.2 Belang van duurzaamheid 658
63.3 Verwante thema’s 660
63.4 Organisatie 661
63.5 Middelen 664
63.6 Verwijzingen 666

Register 667