Kern van het bestuursrecht

Afkortingen 15

1 Introductie en overzicht 19
1.1 Besturen en bestuursrecht 19
1.1.1 Wat doet het bestuur? 23
1.1.2 De ontwikkeling van het openbaar bestuur in vogelvlucht 26
1.1.3 Bevoegdheden en wetmatigheid van bestuur 31
1.1.4 Publiekrechtelijke bevoegdheid en bestuursbevoegdheid 34
1.1.5 Bestuursrecht: formeel en materieel 36
1.1.6 Het bijzonder deel en algemeen bestuursrecht 37
1.1.7 Bestuursrecht en andere rechtsgebieden 41
1.1.8 Geschreven en ongeschreven bestuursrecht 44
1.2 Overzicht 45

2 Grondslagen en karakteristieken van het bestuursrecht 49
2.1 De rechtsverhouding tussen bestuur en burgers 49
2.1.1 Bestuursorganen en de behartiging van publieke belangen 56
2.1.2 Openbare lichamen en andere rechtspersonen ingesteld krachtens publiekrecht 59
2.2 De Algemene wet bestuursrecht: a- en b-organen 64
2.2.1 A-organen 65
2.2.2 B-organen 67
2.2.3 Wettelijke uitzonderingen 70
2.2.4 Zelfstandige bestuursorganen en gedeconcentreerde organen 70
2.3 Belanghebbenden 73
2.3.1 Algemene criteria belanghebbendheid 76
2.3.2 Bestuursorganen en ‘statutair’ belanghebbenden 81
2.4 Wetmatigheid van bestuur 84
2.4.1 Belastende bestuursbevoegdheden 85
2.4.2 Regelgevende bevoegdheden van het bestuur 86
2.4.3 Overig bestuurshandelen 91
2.5 Het specialiteitsbeginsel 94
2.6 Eenzijdigheid 98
2.7 Gelede normstelling 101
2.8 Terugtred van de wetgever en discretionaire bevoegdheden 104
2.8.1 Beleids- en beoordelingsruimte 104
2.8.2 Beoordelingsruimte en vage begrippen 109
2.9 Bevoegdheidstoedeling 110
2.9.1 Attributie en delegatie 110
2.9.2 Mandaat 113
2.10 Bestuurshandelingen 117
2.11 Internationale context van het bestuursrecht en de Europese integratie 120
2.11.1 Internationale context van het bestuursrecht 120
2.11.2 De Europese integratie 125

3 De Algemene wet bestuursrecht: structuur en kenmerken 137
3.1 Inleiding 137
3.1.1 Doelstellingen Awb 138
3.1.2 De Awb als aanbouwwet 139
3.1.3 Gelaagde structuur en schakelbepalingen 149
3.1.4 Verhouding Awb tot andere – bijzondere – wetgeving 151

4 Besluiten in de zin van de Algemene wet bestuursrecht 155
4.1 Inleiding 155
4.2 Besluiten en beschikkingen in de zin van artikel 1:3 jo. artikel 6:2 Awb 156
4.3 De publiekrechtelijke rechtshandeling 159
4.4 Soorten besluiten 173
4.4.1 Algemeen verbindende voorschriften 174
4.4.2 Beleidsregels 176
4.4.3 Overige besluiten van algemene strekking (BAS) 181
4.4.3.1 Plannen 181
4.4.3.2 Concretiserende besluiten van algemene strekking 183
4.4.4 Het onderscheid BAS – beschikking 187
4.5 Soorten beschikkingen 189
4.5.1 Beschikkingen op aanvraag of ambtshalve beschikkingen 190
4.5.2 Persoons- en zaaksgebonden beschikkingen 190
4.5.3 Rechtsvaststellende en rechtscheppende beschikkingen 191
4.5.4 Vrije en gebonden beschikkingen 191
4.5.5 Begunstigende en belastende beschikkingen 192
4.5.6 Aflopende en duurbeschikkingen 192
4.5.7 Vrijwarende en niet-vrijwarende vergunningen 193
4.6 De beschikking: een veelzijdig bestuursinstrument 195
4.7 Kwalificatie van bestuurshandelingen en de gelaagde structuur van de Awb 201

5 De bestuursrechtelijke normering van besluiten 207
5.1 Inleiding 207
5.2 Totstandkoming van besluiten 212
5.2.1 Fair play, verbod van vooringenomenheid 212
5.2.2 Het (formeel) zorgvuldigheidsbeginsel 217
5.2.3 Verbod van détournement de pouvoir 220
5.2.4 Belangenafwegingsplicht, materiële zorgvuldigheid, evenredigheidsbeginsel en willekeurverbod 223
5.2.5 Motiveringsbeginsel 234
5.2.6 Gelijkheidsbeginsel 235
5.2.7 Vertrouwensbeginsel 238
5.2.8 Rechtszekerheidsbeginsel 250
5.2.9 De burgerlijke rechter en algemene beginselen van behoorlijk bestuur 254
5.3 Specifieke normering ten aanzien van beschikkingen 255
5.4 Intrekking en wijziging van beschikkingen 260

6 Overheid en privaatrecht 263
6.1 Inleiding 263
6.1.1 Drie rechtsleren 264
6.1.2 Schakelbepalingen 266
6.2 Overeenkomsten met de overheid 267
6.2.1 Bevoegdhedenovereenkomst 268
6.2.2 Beleidsovereenkomst 271
6.2.3 Afstandsovereenkomst 273
6.2.4 Leveringsovereenkomst 273
6.2.5 Toepasselijk recht 274
6.3 De tweewegenleer 278
6.3.1 De doorkruisingsleer 278
6.3.2 De onrechtmatigedaadsactie en handhaving 283
6.3.3 Zaakwaarneming en kostenverhaal door de overheid 287
6.4 Publiek domein 288

7 Handhaving 295
7.1 Inleiding 295
7.2 Enkele algemene aspecten van toezicht en handhaving 296
7.2.1 Toezicht op de naleving 296
7.2.2 Handhaving door middel van bestuursrecht, strafrecht of civiel recht? 299
7.2.3 Herstelsancties en bestraffende sancties 301
7.2.4 De overtreder 308
7.3 Last onder bestuursdwang 310
7.4 Last onder dwangsom 317
7.5 Bestuurlijke boete 321
7.6 Intrekking en wijziging van een begunstigende beschikking 324
7.7 Cumulatie van sancties 330
7.8 Handhaven of gedogen? 333
7.8.1 De beginselplicht tot handhaving 333
7.8.2 Gedogen 337
7.8.3 Partiële handhaving 338

8 Controle op bestuursorganen 339
8.1 Inleiding 339
8.1.1 Autonomie en medebewind 342
8.2 Interbestuurlijk toezicht 343
8.2.1 Spontane vernietiging en schorsing 345
8.2.2 Goedkeuring 350

9 Bestuursrechtelijke voorprocedures 353
9.1 Inleiding 353
9.1.1 Bestuurlijke voorprocedures versus beroep op de bestuursrechter 354
9.1.2 De functies van de bezwaarschriftprocedure 357
9.1.3 Kritiek op de bezwaarschriftprocedure 359
9.2 De bezwaarschriftprocedure 362
9.2.1 Verplichte voorprocedure 362
9.2.2 Rechtstreeks beroep of prorogatie 363
9.2.3 Procedurele eisen 364
9.3 De bezwaarschriftprocedure en enkele andere Awbprocedures 370
9.3.1 Administratief beroep 370
9.3.2 Bezwaarschriftprocedure versus Uniforme openbare voorbereidingsprocedure 372
9.3.3 Bezwaarschriftprocedure versus klachtprocedure 373

10 Rechtsbescherming tegen de overheid: de rechter 375
10.1 Inleiding 375
10.2 Historische ontwikkeling 377
10.2.1 De geschiedenis van het Kroonberoep en artikel 6 EVRM 377
10.2.2 De weg naar een stelsel van algemene bestuursrechtspraak 379
10.3 Functies en kenmerken van het bestuursproces 383
10.3.1 Rechtsbescherming versus controle? 384
10.3.2 Enkele beginselen van bestuursprocesrecht 385
10.3.3 De procedure op hoofdlijnen 388
10.4 De toegang tot de (algemene) bestuursrechter 390
10.4.1 Absolute competentie en het vereiste van belanghebbendheid 390
10.4.2 Relatieve competentie 394
10.4.3 Eerst een bestuurlijke voorprocedure 395
10.5 Voorlopige rechtsbescherming – de voorzieningenrechter 398
10.6 Toetsing 400
10.6.1 Exceptieve toetsing 400
10.6.2 Omvang van het geding en relativiteitsvereiste 406
10.7 Uitspraakbevoegdheden en afdoeningsmodaliteiten 411
10.8 Hoger beroep en cassatie 423
10.9 De aanvullende rol van de burgerlijke rechter 434
10.9.1 Bevoegdheid burgerlijke rechter 434
10.9.2 Aard en omvang van de (aanvullende) rechtsbescherming 436
10.9.3 Voorrangs- en aansluitingsregels 447
10.10 De rol van de strafrechter 450
10.11 De Europese rechters 453
10.11.1 Het EHRM 453
10.11.2 Het Hof van Justitie van de EU 456
10.12 De (Nationale) ombudsman 459
10.13 Het stelsel van rechtsbescherming tegen de overheid: een schema 463

Jurisprudentieregister 467
Trefwoordenregister 485