Inleiding 9
1 Toekomstverkennen
De waarde van voorspellingen 15
Wat is toekomstverkennen en wat levert het op? 17
Angst voor de toekomst, koppen in het zand 19
Lessen trekken uit het verleden 22
Wanneer een toekomstverkenning af te raden is 25
Een futurist mindset 27
2. Een kleine geschiedenis
De ontdekking van utopia en dystopia 34
Sciencefiction toekomstbeelden 35
Toekomstverkennen in de naoorlogse periode 37
Sciencefiction in het ruimtetijdperk 39
Futurologie als vakgebied 40
Futurologie nu 41
3. Denken over verandering
De toekomst na twintig jaar 46
De tijden zijn veranderd: welkom in de VUCA-wereld 47
Trends en glijdende of kruipende normaliteit 50
Kantelende normaliteit en zwarte zwanen 52
Zwakke signalen en wildcards 54
Known unknowns en unknown unknowns 57
Verwacht, alternatief of gepland 88
4. Belemmeringen in ons denken
Het bedrieglijke brein 61
Hier-en-nu-bijziendheid 63
Denkkaders 68
Cognitieve dissonantie 71
Voorbij de beperkingen van ons brein 74
5. Systeemdenken
Systemen en systeemdenken 75
De puzzelstukjes van de sociale werkelijkheid 77
Wat is de sociale werkelijkheid? 79
Golf, snooker en systeemdenken 82
Complex Adaptieve Systemen 84
Systeemdenken met het toekomstwiel 88
Systeemveranderingen herkennen en erop inspelen 90
6. De gereedschapskist van de futuroloog
Fasen in een toekomstverkenning 93
Tijdshorizon voor een verkenning 95
De hoorn van plausibiliteit en de invloed van tijd 97
Trends en tijdgeest 102
Megatrends 106
Horizonscannen 108
De Delphi-methode 111
De diepere-lagen-analyse 113
Scenariodenken 116
Visies, backcasting en normatieve scenario’s 127
Drie horizonnen voor systeemverandering 129
Wetmatigheden voor futurologen 131
Het verbeelden van de toekomst 141
Sciencefiction als verkenning van de toekomst 143
De science(fiction) van visionairen 145
Prototypes van de toekomst 147
Strategische dialoog, verkennen in gespreksvorm 148
Beter voorspellen 151
Windtunneling: de waarde van oplossingsrichtingen 154
Toekomstvisie: de wenselijke toekomst 156
Orde in toekomstverkenning 157
7. Anticiperen op de toekomst
Upframing en downframing: nieuw denken en nieuw doen 161
Future prepared 162
Bouw een strategische radar 164
Creëer inzicht in de toekomst 165
Geef ruimte aan experimenten 166
Gewoontevorming en cadans 167
Pionieren 169
Toekomstverkennen en persoonlijk leiderschap 170
Dankwoord 173
Noten 174
