Vrijwel alle wetenschappers en politici zijn het eens dat de klimaatcrisis alleen met drastische maatregelen bezworen kan worden. Kennis hierover bestaat al behoorlijk lang. Vijftig jaar geleden verscheen het Rapport van de Club van Rome. (Jaap Tielbeke geeft in het handzame boekje We waren gewaarschuwd een helder overzicht van wat daarin staat, en wat we er (niet) mee deden). Duizenden wetenschappers maakten de oorzaken en gevolgen van de klimaatcrisis inzichtelijk in de decennia daarop, zodat politici besluiten konden nemen in bijvoorbeeld Kyoto, Parijs en Glasgow. De Verenigde Naties ontwikkelden de 17 Sustainable Development Goals. Met het boek Cradle to cradle (2002) van William McDonough en Michael Braungart deed circulair denken en ontwerpen haar intrede. Het waardemodel People, Planet & Profit volgde: bedrijven kunnen meer zijn dan een geldmachine voor aandeelhouders.
Gemak en humor
Boeken over alle feiten en inzichten over oorzaken en gevolgen van de klimaatcrisis, en over wat we eraan kunnen doen, zijn meestal droge kost en beginnen doorgaans negatief. Maar niet allemaal. Om snel up to speed te komen en praktische ideeën op te doen noem ik in de eerste plaats De klimaatalmanak - Het is nog niet te laat. Marketinggoeroe Seth Godin nam het initiatief voor dit boek. Hij activeerde 300 wetenschappers met de meest actuele kennis. Na een les Klimaatverandering voor beginners nemen zij je al snel richting gevolgen én oplossingen. We moeten anders omgaan met energie, met voeding en andere elementen van onze levensstijl. Wat ons tegenhoudt is onder meer gemak. Producten en diensten zijn de afgelopen decennia bedacht en vermarkt rondom dat gegeven. Een voorbeeld: de supermarkt is een innovatie uit de jaren ‘60. Het werd gemakkelijker om boodschappen te doen: je hoeft niet alle verschillende winkels meer af, en bespaart zo tijd en reisbewegingen. Sinds een paar jaar brengen onder andere Albert en Picnic al die boodschappen netjes bij je in de keuken. Geen zin in koken? Thuisbezorgd.nl! Flink brengt sinds kort binnen 10 minuten een laatste boodschap bij je thuis. Alles voor het gemak. Met veranderen nemen we vaak afscheid van gemak. Dat vinden we niet leuk en moeilijk. De Klimaatalmanak biedt handvatten.
Matt Winning grijpt naar humor als wapen in Het begint hier warm te worden. Geen grafieken, geen plaatjes, maar een humoristisch verhaal over een vader die de grootste klimaatkostenpost - een kind - op de wereld heeft gezet. Winning werkt als klimaatecoloog dus hij weet wat er op ons af kan komen. Hij stelt zichzelf (en daarmee de lezer) drie belangrijke vragen: Moeten we veranderen, kunnen we veranderen én zullen we veranderen?
Modellen en stappen
Circulair innoveren en duurzaam ondernemen van hoogleraar en onderzoeker Bas Bossink vertrekt vanuit het ABC van de aarde en het PPP-model. Abiotisch (de materiële wereld), Biotisch (de levende wereld) en Conceptueel (de ideeënwereld) worden gekoppeld aan People, Planet en Profit. Het levert een rijke waaier van modellen, voorbeelden en hulpmiddelen op voor ondernemers die zich in duurzaam of circulair willen verdiepen. Bossink onderscheidt innovaties op drie niveaus, technologisch, sociaal en organisatorisch. En daar valt nog heel veel te doen, met kleine ingrepen en nieuwe samenwerkingsverbanden. Bossink geeft als voorbeeld het Open Innovatie-model, waarin bedrijven breed en diep in de keten samen met partners innoveren.
Jan Jonker heeft vlak voor zijn pensionering het zeer handzame boek Duurzaam organiseren gepubliceerd. Geschreven samen met Niels Faber zet hij andere vormen van waardecreatie, samenwerken en innovatie organiseren centraal. De Business Model Template die het hart van de methode vormt is ontwikkeld na jarenlang onderzoeken en testen.
De methodes van Jan Jonker en de voorbeelden bij Bossink gaan voornamelijk over samen innoveren. De les: Zoek de netwerken in en buiten jouw bedrijf die duurzaam bezig zijn. Met hen kun je onofficieel, of als community aan de gang gaan. Veel duurzame innovaties komen tot stand door onverwachte samenwerkingen en relaties aan te gaan in netwerken.
Er zijn ook eenvoudigere modellen om een verschil te maken. Neem bijvoorbeeld de vijf stappen naar positieve impact die Jan Beyne en Sara Vermeulen benoemen in De weg naar duurzaam ondernemen. Creëer inzicht, ontwikkel dynamiek, bepaal je koers, maak impact en vertel je verhaal. Vijf stappen die in de vorm van een Sustainological Feedback Loop (een variant op de PDCA-cyclus) gegoten worden: initiëren, activeren, creëren en reflecteren. En dat samen is jouw verhaal.
Weerbarstige praktijk
Bijna elk verhaal in de boeken van en over de duurzame ondernemers zelf kent een goed einde met daarvoor een flinke strijd. Die verhalen lees je onder meer in Pioniers van de nieuwe welvaart van Kees Klomp en Nadine Haarhuis. De ondernemers in hun boek zijn vooral impactondernemers in duurzaam en circulair. Neem het verhaal van Mark Kulsdom, die vanuit frustratie en idealisme Dutch Weed Burger startte. Inmiddels een zeer succesvol bedrijf met een vegan alternatief voor hamburgers. Sommigen ondernemen vanuit frustratie, of domweg de vraag: Waarom is dit er nog niet? Anderen hebben duidelijk ethische motieven.
In de tien jaar dat hij CEO van Unilever was, heeft Paul Polman hard gewerkt om dit superbedrijf duurzamer te maken. Als organisatie en in haar productlijnen. Hij laveerde in een complex speelveld van belangen, winstmaximalisatie, een groene agenda en wereldwijde vraagstukken. In Netto positief legt Polman uit dat de ambitie was om een wereld achter te laten die beter is voor toekomstige generaties. Het boek gaat over missie (maak de ziel van het bedrijf vrij), transparantie, meerwaarde voor alle stakeholders, omgaan met de olifanten in de kamer en het belang van cultuur. Een werk met veel inspirerende voorbeelden.
Framen
In dit artikel gebruik ik het woord klimaatcrisis. Het is een begrip waar een mentaal model bij hoort. Een bril waardoor je naar de werkelijkheid kijkt. Het woord geeft in de eerste plaats een gevoel van urgentie mee. Een crisis los je bovendien op, waarna de oude situatie terugkeert. Bij het woord klimaattransitie hoort een ander model. Na de transitie ontstaat een andere werkelijkheid. De auteurs van Framers (o.a. Viktor Mayer-Schönberger) betogen dat framing één van de meest krachtige instrumenten is, die tot onze beschikking staan. In hun boek staat een reeks aan praktische manieren om te kijken naar problemen en om oplossingen te bedenken. Je leert ook door heel veel marketingverhalen heen te kijken. Je herkent de frames en kunt ze ook zelf toepassen. En zo meer impact maken.
Wicked
Duurzaamheid en klimaat in je eigen leven en werk zijn onderdeel van complexe systemen. Een eetgewoonte aanpassen is al lastig, laat staan dat je zoiets in een bedrijf wilt. Je loopt tegen systemen aan waar je niet direct iets aan kunt doen. Als klimaatwerker loop je vaak vast. Je trekt aan een draadje en er voelt snel een knoop of weerstand. Duurzaamheidsvraagstukken zijn wicked: slecht of lastig. In Wicked World - Systeeminnovatie voor complexe vraagstukken leggen Karel van Berkel en Anu Manickam stap voor stap uit hoe je hier mee aan de gang kunt gaan. Het begint met te realiseren (een analyse) waar je staat. Het vraagt een onderzoekende houding, aangaan van verbonden en leiderschap.
Thuis klimaatactief
De lat iets hoger leggen van netto (CO2) neutraal naar positief. Dus meer geven dan nemen! Dat is de missie van Paul Polman op bedrijfsniveau, en die van Babette Porcelijn op individueel niveau. Het is de lat net ietsje hoger leggen. In het handzame boekje EcoPositief in vijf stappen - Doeboek voor een duurzaam dagelijks leven geeft ze een simpel stappenplan dat je als startpunt voor je duurzame ondernemersactiviteiten kunt gebruiken.
1. Hoe ziet jouw impact top 10 eruit? (Analyseren maar)
2. Wat is je doel?
3. Welke oplossing past bij jou? (Plannen maken)
4. Aan de slag! (Werken aan oplossingen)
5. Hoe kun jij eco-positief worden? (Er zijn nog zoveel mogelijkheden)
Het is een actiegericht boek dat je in je zoektocht zeker inspireert. Voor het gedegen en creatieve werk (fantastisch speelse lay-out) van Babette Porcelijn kun je niets dan respect hebben.
Er bestaat een hele degrowth-beweging. Het uitgangspunt is dat om klimaatproblemen op te lossen, we veel meer minder grondstoffen moeten gebruiken. Minder benzine, minder vlees, minder vliegen etc. Volgens Jason Hickel, economisch antropoloog, is het de enige oplossing. Hij werkt dit uit in zijn boek Minder is meer. Groei, de exploitatie van mens en aarde, heeft ons de afgelopen drie eeuwen gebracht waar we nu staan. Skip het eerste deel over de schadelijke gevolgen van kapitalisme (je wordt er niet vrolijker van), en begin in het concrete deel 2.
Klimaatactief op het werk
Je hoeft niet de ondernemer of de productontwikkelaar in jouw bedrijf te zijn om met duurzaamheid aan de slag te gaan. Ook als je dat niet bent kan de impact van wat je doet in je werk vele malen groter zijn dan in je privéleven. Laat je echter niet ontmoedigen. Zelfs een zeer groot CEO als Paul Polman slaagt niet in alles. Veranderen vraagt afstemming met veel belanghebbenden en roept bovendien weerstand op. Toch stimuleert Polman nog elke dag ondernemers om Netto Positief te denken en te handelen.
Klimaatactief zijn kan bovendien op heel veel verschillende manieren. Hierboven passeerden al wat voorbeelden over de thuissituatie de revue. Daarnaast is er Klimaatwerkers van Charlotte Externatte en Joep Boerboom. Een boek dat belooft te laten zien dat je geen CEO of klimaatactivist hoeft te zijn om ook op jouw werk een positieve impact te hebben op het klimaat. De klimaatwerkers in hun voorbeelden bewerkstelligden kleine en grotere veranderingen. De auteurs vertellen de verhalen aan de hand een uitgebreide versie van het 4C Veerkrachtenmodel. De C’s staan voor Compelling vision, Change Team, Catalyst Process en Co-creation sprints. De uitbreidingen van het model zitten met name in de uitvoering: Voorstelbare visie hebben, Ecosystemen creëren, Energie geven, Ruimte maken, Kompas formuleren, Rollen verdelen, Actie met ambitie definiëren en doen, Community bouwen, Horizon herijken en Trots en transparant zijn. Veerkracht dus, dat heb je als klimaatwerker nodig. De verschillende hoofdrolspelers geven daar veel voorbeelden van, en hoe ze hindernissen hebben overwonnen met mooie resultaten.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
