Op werkdagen voor 23:00 besteld, morgen in huis Gratis verzending vanaf €20

Interview

Jeanneke Scholtens

‘Toekomstdenken geeft hoop en zin’

Stel toekomstdenken niet uit want het kan je veel positiefs opleveren. Dat schrijft toekomstonderzoeker Jeanneke Scholtens, eigenaar van trendwatch-platform Buro Zorro, in ‘De toekomst is fantastisch’. Ze ziet dat steeds meer organisaties willen weten hoe hun toekomst zich zal ontvouwen, en wat de mogelijke scenario’s zijn.

Paul Groothengel | Mirjam van der Linden | 20 januari 2025 | 5-6 minuten leestijd

Door onder meer oorlogsgeweld en polarisatie zijn veel mensen pessimistisch gestemd. Waarom lanceer je juist nu De toekomst is fantastisch?

Omdat deze boodschap meer nodig is dan ooit. De rode draad in mijn boek is: hoe beter je nadenkt over de toekomst, des te groter de kans dat je goede keuzes maakt. Dat je meer richting geeft aan je eigen leven en en dat van de organisatie waar je werkt. Daar ben ik als toekomstonderzoeker echt van overtuigd. Bovendien blijkt uit onderzoek dat bijvoorbeeld delinquent gedrag en het nemen van risicovolle beslissingen afnemen als je je inleeft in je toekomstige zelf. Natuurlijk is er nu veel slecht nieuws: het klimaat, migratiestromen, een verschuivende machtsbalans in de wereld, je kunt je er makkelijk in verliezen. Maar daar kom je geen steek verder mee.

Het wemelt ondertussen van de mindfulness-cursussen die je leren om vooral in het nu te leven…

Natuurlijk is het makkelijker om niet stil te staan bij de toekomst maar voor instant genot te kiezen. Want je leeft immers nu. Deze voorkeur voor kortetermijngenot is lekker en makkelijk; psychologen noemen dit de present bias, de fuik van het nu. Mijn punt is: stel toekomstdenken niet uit. Want het kan je veel positiefs opleveren. Het is slim om bij het nemen van beslissingen de toekomst mee te wegen. Dat geldt voor organisaties uiteraard ook. Ik zie nu dat steeds meer organisaties willen weten hoe hun toekomst zich zal ontvouwen, wat de mogelijke scenario’s zijn. En dan niet alleen wat die toekomst inhoudt voor hun eigen business, maar ook voor hun sector en zelfs de gehele samenleving.

Je schrijft nadrukkelijk: dit is geen zelfhulpboek!

Inderdaad. Ik wilde een praktisch boek schrijven vol perspectief, waarin toekomstdenken een goed middel is om zowel kleine, persoonlijke vraagstukken als grotere, maatschappelijke kwesties aan te pakken. Ik onderscheid vier manieren om toekomstdenken te oefenen: tijdreizen, trendwatchen, langetermijndenken en ruim denken. Waarbij ik steeds verder uitzoom in tijd en ruimte. Dus van je persoonlijke leven en toekomst, naar de toekomst van werk en de samenleving, en uiteindelijk naar de toekomst van onze planeet en die van volgende generaties.

Wat is het mooie van toekomstdenken?

Dat lang niet alles vastligt, wat ruimte schept voor niet-weten, voor twijfelen en onzekerheid. Maar ook voor verbeelding en associatie, voor wensen en willen. Toekomstdenken laat je een waaier aan toekomsten en perspectieven zien; laat je automatisch ruimer denken. Nou, dat is een vaardigheid die we allemaal wel kunnen gebruiken, toch? De futurist Tom Meyers zegt hierover: futurize yourself. Hoe? Probeer je meerdere toekomsten voor te stellen, met zowel positieve als negatieve scenario’s. Vervolgens denk je na over mogelijke problemen en bedenk je daar alvast mogelijke oplossingen voor. Door je je toekomst zo concreet mogelijk voor te stellen, zonder uiteraard al de exacte uitkomst te weten, zie je alternatieve scenario’s opdoemen. En dat geeft je, belangrijk, handelingsperspectief in het nu. Bewust nadenken over de toekomst geeft hoop en zin, is ook mijn eigen ervaring; het geeft je kracht en macht.

Kan je jouw vak van toekomstonderzoeker leren?

Jazeker. Er zijn steeds meer opleidingen en scholen in Nederland die dit vak aanbieden, waaronder de Fontys Hogeschool in Tilburg. Universiteiten, zoals de UvA, bieden het vak Future Planet Studies. De wereldwijde non-profit beweging Teach the Future richt zich op maximale verspreiding van toekomstdenken c.q. futurologie in het onderwijs; de mensen hierachter zien ‘toekomstgeletterdheid’ als een levensvaardigheid voor zowel studenten als docenten. En wij geven met Buro Zorro trainingen om trendwatcher te worden.

Wat wij nu doen, heeft een enorme invloed op de generaties die ná ons komen. Hou daar maximaal rekening mee, vind jij.

Ja, want hoe kunnen we een betere wereld achterlaten voor diegenen die na ons komen? Voor onze kinderen en hun kinderen? Vooruitdenken voor een lange periode van twintig of dertig jaar vinden we heel moeilijk. Dat geldt voor mijzelf ook. Ik weet dat het beter is voor het klimaat om veganistisch te leven, maar die malse biefstuk is wel erg aantrekkelijk. Hetzelfde geldt voor vliegen, je weet dat het beter is van niet, maar die zonvakantie lonkt ondertussen wel. Ik heb inmiddels last van vlees-, vlieg- en pakketschaamte… ik hoop dan ook dat niet alleen mijn lezers maar ook ikzelf een transformatie gaan doormaken. De podcast Eerste hulp bij Uitsterven van Carice van Houten en Sieger Sloot, die ik volg, is zeker een aanrader: zij leren hun luisteraars hoe ze de aarde en hun hoofd koel kunnen houden. En wat ze concreet kunnen doen in de strijd tegen de klimaatcrisis.

Je beschrijft meer hoopgevende initiatieven op dit gebied.

Zeker. In Nederland kennen we al vanaf 2016 een waarnemend Ombudsman voor Toekomstige Generaties. We hebben een Lab Toekomstige Generaties dat zich inzet voor een stevige verankering van de belangen van toekomstige generaties in onze samenleving. En sinds begin 2024 heeft het Amsterdam UMC een Future Generations Commissioner. Ook mooi is de recente oprichting van de Toekomst Kamer, een initiatief van zo’n vijftig organisaties vanuit onderwijs, wetenschap en bedrijfsleven, die onafhankelijk advies geven aan de politiek over de impact van technologie op toekomstige generaties.

Gaan we de omslag naar een duurzame toekomst echt maken?

In feite worden we gegijzeld door een stevig vooruitgangsgeloof in eeuwige groei. We kunnen eigenlijk geen afscheid nemen van het kapitalisme, van een economie die altijd maar door blijft groeien. Het zou denk ik helpen als we nu al de positieve, toekomstige consequenties van onze duurzame en gezonde keuzes zouden voelen. Wat ook kan helpen, is backcasten, zoals we dat in toekomstonderzoek noemen. Hiermee bedoelen we dat je eerst de meest wenselijke toekomst schetst, en van daaruit terugredeneert wat je, om die toekomst te bereiken, daar nú voor moet doen. Het krachtige is dat je daarbij niet wordt gevoed door wanhoop en ongeloof, maar door hoop en geloof. Zo kan je oude manieren van denken met succes vervangen.

Over Paul Groothengel

Paul Groothengel is freelance journalist.

Deel dit artikel

Wat vond u van dit artikel?

0
0

Boek bij dit artikel

Populaire producten

    Personen

      Trefwoorden