Hoe doen en praten we als mensen met elkaar? In dit boek zoomt Jitske Kramer in op wel en niet meedoen, meepraten en meebeslissen; want in de kern is dat waar inclusie over gaat. En diversiteit gaat over de mix van zichtbare en onzichtbare verschillen. Hoe we met inclusie (willen) omgaan is niet vanzelfsprekend. Niet in de organisaties waar we werken en niet in de buurt waar we wonen. Hoe kijk jij er naar?
De oproep van Jitske is heel expliciet; Wees jezelf en pas je aan. Met deze inclusieparadox hebben we te maken. Voortdurend. Allemaal. Daarom is het zo heerlijk om door dit boek te bladeren en die stukken te lezen die op dit moment bij jou resoneren. Kriskras door het boek heengaan is geen probleem, maar je kunt natuurlijk ook gewoon vooraan beginnen. Er staan voor ons allemaal heel herkenbare situaties in beschreven. Jaren geleden had ik me als directeur dolgraag door dit boek willen laten inspireren zodat bij een complex besluitvormingsproces iedereen mee had kunnen beslissen.
Ook de meer persoonlijke teksten van Jitske zullen ongetwijfeld herkenning oproepen bij veel lezers. Voor mij maken ze het boek completer omdat ze gevoelens verwoorden die ook mij niet vreemd zijn en die juist in het omgaan met diversiteit zo prangend kunnen opspelen; zelfs als je de theorie rondom inclusie kent.
Kramer introduceert in dit boek de zogenaamde jamcirkel, want omgaan met en werken met verschillen, dat moet iedereen. Want we zijn allemaal anders. Aan de hand van vijf aandachtsgebieden neemt de schrijver ons in dit boek mee om tot meer inclusie te komen. Via 1) verbinding en onderscheid begeleid ze je naar 2) macht, en 3) verschillende waarheden. Om daarna van 4) vertrouwen in elkaar en in het proces, als laatste in te gaan op lef om samen te werken aan meer inclusie. Daarnaast zul je de acht principes herkennen die Kramer al in een eerder boek beetpakte. Als je de andere boeken van haar kent, krijg je in dit boek een aantal opfrissers aangereikt. Die zijn gelukkig nergens storend. Juist fijn dat er weer een inspirerend naslagwerk van een collega-antropoloog in mijn boekenkast pronkt. Ieder hoofdstuk sluit af met ‘Hoe dan?'. Dat is prettig om wat je hebt gelezen verder te onderzoeken door bijvoorbeeld A) in gesprek te gaan met jezelf en anderen en/of B) in actie te komen. Voor een sessie met een team in de zorg krijg ik door het lezen van Jam Cultures meteen zin om een nieuwe gespreksvorm te ontwerpen en uit te proberen. Eentje waarmee ik het omgaan met verschillen in communiceren kan onderzoeken zowel via het gesprek als in de actie.
Weet je trouwens waarom de auteur het woord jammen koos? Omdat omgaan met verschillen tussen mensen iets weg heeft van het al improviserend muziek maken met elkaar. Altijd ongewis maar met je eigen geluid en vooral ook open en nieuwsgierig. Na de eerste - soms beangstigende - stap volgt hopelijk vertrouwen in de ander en in jezelf om iets maken - samen - met wat er is op dat moment. Het gaat om het verlaten van de status quo van de ‘verrukkelijke onwetendheid' waar we goed in gedijen. Diversiteit en inclusie halen ons uit onze comfortzone. Dat brengt ons in de stretchzone.
Vanochtend begeleidde ik een dialoog bij een team van de Nationale Politie. Boeiend om dan meteen te herkennen wat Jitske zo helder beschrijft: dat we geneigd zijn om in de comfortzone te blijven. Om grapjes te maken en af te vlakken zodra we echte verschillen in de groep voelen. Het samen onderzoeken van waarheden is niet gemakkelijk, want we verliezen daarmee de grip op de uitkomst. Juist in die onwetendheid over hoe het gesprek zal verlopen zien we ook de waardering opkomen voor elkaar en kunnen we de verschillen gaan waarderen. Dat vraagt samen durven jammen en vol moed in de stretchzone stappen. Ik vind het trouwens ook heel herkenbaar als Kramer verwijst naar de processen van innovatie en vernieuwing die je ziet in veel organisaties. We zeggen wel dat we andere geluiden willen horen, maar zodra die stemmen worden gehoord, vallen we liever terug in de comfortzone van wat we al kennen.
Jam Cultures reikt naast theorie ook prachtige vragen aan voor jezelf. Hoeveel inclusie kun jij aan? Aan het eind van de hoofdstukken staan de bronnen (literatuur en film) vermeld die de schrijver heeft gebruikt dus je kunt altijd zelf nog verdieping aanbrengen. Kortom een boek vol handvatten om nog beter met verschillen om te gaan. Daarom tot slot; wat pak jij als eerste op om die prachtige jamcirkel te onderzoeken?
Met anderen. Stretchend. Iedereen. Anders. Voortdurend. Onderzoekend. De jamcirkel rond. Steeds weer opnieuw.
Over Anke Tijtsma
Anke Tijtsma is organisatie-antropoloog en gespreksmaker bij Buro AanZet. Door middel van haar systemische blik op organisatievernieuwing stimuleert ze de veranderkracht van haar opdrachtgevers en hun medewerkers. Ze is gefascineerd door ingesleten patronen in organisaties. In haar procesmatige aanpak speelt ze met ‘maken’ en kunst. Ze heeft een voorliefde voor werken in publieke organisaties.
