Het begon met een speech van de CEO van het bedrijf dat het communicatiebureau had overgenomen waar Sonneveld werkte. Een afstandelijk verhaal waarmee de man in kwestie geen enkele moeite deed om contact te maken met zijn nieuwe medewerkers. Wat een gemiste kans. Hoe dan wel, de zoektocht naar waarachtigheid, is de kern geworden van het werk van Jan Sonneveld.
Waarachtigheid van alle kanten
Mooi is het uitgangspunt dat Sonneveld voor speeches hanteert: ‘een goede speech is meer dan het zenden van woorden in de richting van een luisteraar. Het is uiteindelijk een gesprek, waarbij de een meer spreekt en de ander terugdenkt.’ Toch tweerichtingsverkeer dus.
Het belangrijkste woord hierbij is waarachtigheid. Een abstract begrip, dat hij van alle kanten bestudeert en beschrijft aan de hand van inzichten van wetenschappers, filosofen, schrijvers, politici, te veel om op te noemen. En een begrip dat nauw verwant is aan authenticiteit, hoewel mij ook na een paar keer herlezen niet helemaal helder geworden is wat volgens Sonneveld het verschil is. Waarachtigheid heeft een band met de waarheid, maar het stelselmatig liegen van Trump noemt hij wel diens waarachtigheid. Iets om nog op te kauwen…
Het belang van woorden
Sonneveld beschrijft vijf principes om waarachtig te communiceren: woorden vormen relaties, woorden zijn daden, woorden maken de tijd, waarachtige worden en woorden maken de mensen. Met als interessante start het moment waarop woorden nog niet aan de orde zijn: als het publiek jou beoordeelt op jouw competentie (wat kun je) en je warmte (mag ik jou wel). Oftewel: de weging van je ethos - de klassieke retorica komt ook aan bod.
En later noemt hij ook stilte als belangrijke overtuigende factor. Woorden alleen zijn dus niet genoeg. Maar ze zijn wel belangrijk. Gelukkig noemt hij in het begin van het boek al de Mythe van Mehrabian, het totaal verkeerd uitgelegde onderzoek van psycholoog Albert Mehrabian dat zou bewijzen dat 97% van alle communicatie non-verbaal is (mocht je nog een trainer tegenkomen die dit beweert, google het ajb even…) .
Volledig mens
Sonneveld biedt met Sprekend Leiderschap geen kant en klaar stappenplan om een overtuigende speech te schrijven. Dat kan ook niet, zo betoogt hij tegen cursussen als ‘Spreken als Obama’. Waarachtigheid is niet in een format te vangen. Sterker nog, zoals hij zelf beschrijft als misschien de belangrijkste boodschap van het boek: ‘Een spreker die zoekt naar methodische perfectie dreigt juist waarachtigheid te verliezen. De meest overtuigende, indrukwekkende en waarachtige woorden komen van sprekers die op het podium volledig mens durven te zijn.’ Durf dat maar eens! Sonneveld stelt bemoedigend: als je stevig staat, sta je zelf niet meer op het spel.
Praktische vragen
Tegen het eind van het boek wordt Sonneveld praktischer. Zo noemt hij zes praktische vuistregels om waarachtig te zijn; doe wat je zegt, houd het publiek niet voor de gek over wie je bent, behandel je publiek als volwassenen, veeg de realiteit niet onder het tapijt, leg ingewikkelde zaken uit in begrijpelijke taal, zoek naar samenwerking en overdrijf niet. Vervolgens geeft hij sprekers vijf ‘trage vragen’ ter voorbereiding (met 40 subvragen, dus flink wat om op te kauwen) als: wat is mijn wensbeeld en hoe zie ik de wereld en wat staat er op het spel? Om vervolgens nog praktischer te worden met 10 concrete vragen, met als actuele uitsmijter: kan AI me helpen?
Sprekend leiderschap is een boek om langzaam te lezen. In de week dat ik dat deed, ontstond een kabinetscrisis over woorden. Er was géén sprake van racisme, bezwoer premier Schoof. Heel waarachtig kon ik hem niet vinden…
Over Liesbeth Tettero
Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur (www.publice.nl) en van ambitieuze vrouwen (www.feministerie.nl).
