Terwijl we door een woonwijk in Leusden lopen, op zoek naar een horecagelegenheid om een kop koffie te drinken, pakt hij af en toe zijn mobieltje erbij. Niet om asociaal zijn apps of socials te checken, maar om snel een notitie in te spreken. Ik ben getuige van de ‘making-of van’ het boek De gele kanarie van Jeroen Hendrikse. We spreken deze zaterdagochtend namelijk over leiderschap en de taak van een dienend leider om voor psychologische veiligheid te zorgen. Zodra Hendrikse op een idee komt, spreekt hij het direct in op zijn mobiel. Doel is om dit op een geschikt moment uit te werken. Het geweldige resultaat ligt nu voor mij: een boekje over psychologische veiligheid met mooie illustraties en heldere uitwerkingen. Een boek voor iedereen die niet van lezen houdt (of er geen tijd voor wil maken), maar wel wil groeien als leidinggevende én wil werken aan sociale en psychologische veiligheid op de werkvloer.
Grapjes
Geen thema op het gebied van leiderschap dat momenteel zoveel aandacht krijgt als ‘psychologische veiligheid’. In de leiderschapsboeken die ik lees, komt het regelmatig terug, in de trainingen die ik geef, komt het spontaan ter sprake en bij de stichting waar ik parttime werk, ervaar ik geregeld hoe ingewikkeld het soms kan zijn. En om direct op dit laatste in te gaan: dit ligt vooral aan mijzelf. Want wat kan (en wil) ik als zogenoemde senior binnen de organisatie wel of niet zeggen? Toen ik werd gevraagd intern vertrouwenspersoon te worden, twijfelde ik een tijdje. Ik ben namelijk iemand die als kind al door leraren werd berispt om mijn net iets te bijdehante grapjes. Kon ik wel én vertrouwenspersoon zijn én grapjes blijven maken? Ik was bang om voortdurend over eieren te moeten lopen.
Over grenzen
Hendrikse gaat hier in zijn boek op in. Bij psychologische veiligheid gaat het volgens Hendrikse niet over je eigen grens, maar over de grens van anderen. ‘Wat als je eigen grens anders is dan de grens van de ander? Je zegt iets bij een overleg of maakt een grapje en dan blijkt ineens dat dit over de grens van de ander gaat. Heb je een goede manier om het gesprek met de ander of je team aan te gaan als er een spannende situatie ontstaat?’
De vraag van Hendrikse haalt direct een aantal situaties naar boven. Een verkeerde grap. Een net iets te stellige aanname. Een blik. Verdorie! Wat is dit in de dagelijkse praktijk soms lastig! Geloof mij: mijn intenties zijn echt om er voor de ander te zijn en ervoor te zorgen dat iedereen zich altijd veilig voelt. Maar hoe snel maak je niet de verkeerde opmerking? Het veiligst is het misschien wel gewoon altijd je mond te houden.
De kanarie
Toch is dit juist niet waar het in sociale en psychologische veiligheid om gaat. Echt foute grappen daargelaten, is het volgens Hendrikse juist belangrijk de veiligheid te creëren en te voelen om je mond open te trekken. Grappen moeten – tot op zekere hoogte – dus kunnen. En een andere mening moet zelfs worden aangemoedigd. Elke organisatie heeft de zogenoemde gele kanarie nodig. De kanarie werd vroeger door mijnwerkers ingezet om aan te geven of de werkomgeving nog veilig genoeg was. Viel de kanarie door zuurstofgebrek om, wisten de mijnwerkers dat ze moesten maken dat ze wegkwamen. De gele kanarie binnen jouw organisatie is degene die – vaak tegen de stroom in – aangeeft dat we moeten opletten of zaken anders moeten aanpakken dan we gewend zijn. Hoe welkom is de gele kanarie binnen onze organisatie? Hoe veilig voelt hij zich om zijn mening te uiten? Hoe vaak vragen wij bewust om zijn of haar visie? Essentieel is dat we er altijd voor moeten zorgen dat de gele kanarie zich veilig voelt zich te uiten. Doen we dit niet, doen we niet alleen de kanarie tekort maar missen we als organisatie ook de kans om te groeien van good to great.
man van de praktijk
De gele kanarie is de hoofdpersoon in de illustraties en verhalen in het boek van Hendrikse. Ik las en besprak al veel boeken over het belang van psychologische veiligheid, maar weinig die het zo helder neerzetten als dat van Hendrikse. Hendrikse, lid van het leiderschapsteam van het UMC Utrecht en voorzitter van de divisie Beeld en Oncologie, is een man van de praktijk. Een praktijk die hij geweldig weet te vertalen in zijn boek. En eerlijk is eerlijk: elke keer dat hij tijdens onze wandeling zijn mobieltje weer pakte, dacht ik weer: ‘Wat een vreemde vogel is dit!’ Maar wat ben ik blij dat Hendrikse zelf die gele kanarie wil en durft te zijn! Hij schreef een boek dat op ieder bureau zou moeten liggen – en opengeslagen! Dank, Jeroen! Voor wie je bent én voor de essentiële boodschap die je uitdraagt!
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
