De centrale vraag in 'Gezag' van Mark van Vugt en Max Wildschut is: hoe ontwikkel ik gezag? De auteurs, die beiden psycholoog zijn, kiezen de evolutionaire leiderschapstheorie als uitgangspunt. Ze menen dat, om leiderschap te begrijpen, deze theorie van groot belang is. Daarin wordt namelijk duidelijk dat ons brein sterk bepalend is voor ons gedrag. En het bestaan van hiërarchische organisaties, waarin niet gezag maar macht vanzelfsprekend is, heeft biologisch (nog) niet tot verandering geleid. Ons brein is nog ingesteld op leiderschap dat wisselt, afhankelijk van de uitdaging en de kwaliteit van de leider. Hiërarchische organisaties gaan er impliciet vanuit dat een leider altijd, in elke situatie, leider is. De vraag waarom we naar gezag zouden moeten streven beantwoorden de auteurs met de observatie dat gezag je effectiever maakt: mensen volgen je vrijwillig, vanwege je doel en niet vanwege jouw macht. Tevens heeft gezag een positieve invloed op je gezondheid en geluk, omdat die sterk bepaald worden door de kwaliteit van de relaties die je aangaat. In de eerste hoofdstukken wordt leiderschap in evolutionair perspectief geplaatst. Duidelijk wordt dat dominantie gericht is op de leider, terwijl leiderschap gericht is op de groep. Of te wel: een goede leider is niet dominant. Dominantie kan echter prima bestaan in de huidige hiërarchische (machts-)organisaties! Daarmee is een van de vele mismatches tussen ons brein en de moderne organisaties benoemd. Deze mismatches komen uitvoerig terug in vijf belangrijke richtlijnen die helpen om gezag te ontwikkelen. De basis hiervoor is begrip van het menselijke brein en welk gedrag – dus – te verwachten is in moderne organisaties. De auteurs gaan daarin zo ver dat zij pleiten voor een uitgebreide psychologische component in elke leiderschapsstudie. De vijf richtlijnen beginnen met het 'vinden van je niche'. Dit wil zeggen dat je op zoek moet naar de situatie waarin jij gezag kunt ontwikkelen. Dit is sterk afhankelijk van jouw expertise en de vraag of jij de persoon bent die in deze situatie geloofwaardig is als leider. De tweede richtlijn is 'leef je in'. Veel leiders begrijpen niet wat er speelt of weten medewerkers er niet van te overtuigen dat ze dat doen én dat het belangrijk voor ze is. Hoe empathie, de basis voor gezag, werkt wordt hier beschreven. Als derde geldt: 'dien de groep', daarvoor zijn zo nu en dan 'costly signals' nodig. De oproep om bescheidenheid in je leiderschapsrol te tonen is opgenomen in 'ken je moment'. Leiders ondermijnen hun gezag namelijk door afwezig – of overbodig leiderschap te tonen. Hier gaat het om de autonomie van je medewerkers en het werkelijk toevertrouwen van verantwoordelijkheden. Tot slot wordt met 'gedraag je' duidelijk dat integriteit onmisbaar is voor gezag. De auteurs zijn er in geslaagd een leesbaar en praktisch boek over gezag te schrijven dat stoelt op goed onderzoek. Het grote voordeel van dit boek is dat het menselijk gedrag in organisaties fundamenteler verklaart en leiders daarmee een beter handvat geeft voor de ontwikkeling van gezag. De opmerking van de auteurs dat het formele leiderschap op zijn einde loopt (en dus de mismatch met ons brein wellicht langs die weg opgelost kan worden) is daarbij een aanmoediging voor iedereen die op zoek is naar natuurlijk leiderschap, maar de vraag blijft of en hoe formele organisaties de stap naar natuurlijk leiderschap gaan maken.
Over Paul Schollaardt
ir Paul Schollaardt RC is bestuurder in het speciaal onderwijs. Eerder was hij zelfstandig interim-manager en vervulde hij onder andere functies als productieleider en CFO.
