Leren communiceren

Voorwoord 5

1 Communicatie analyseren 15
1.1 De vier aspecten van een boodschap 21
1.2 Het zakelijke aspect: de feitelijke informatie 24
1.3 Het appellerende aspect: de communicatiedoelen 25
1.3.1 Communicatiedoelen van de zender 26
1.3.2 Achterliggende doelen 28
1.3.3 Communicatiedoelen van de ontvanger 29
1.3.4 Onduidelijke doelen 32
1.3.5 Effectiviteit van de communicatie 33
1.4 Het expressieve aspect: over de zender 36
1.5 Het relationele aspect: over de relatie met de ontvanger 40
1.6 Feedback 43
1.6.1 Indirecte en directe feedback 44
1.6.2 Feedback geven 45
1.6.3 Feedback ontvangen 46
Kernpunten 47

2 Structureren 49
2.1 Bouwplannen 55
2.1.1 Wanneer is een bouwplan handig? 58
2.1.2 Een bouwplan maken: de hoofdlijnen 59
2.1.3 Het thema 60
2.1.4 De hoofdvragen 62
2.1.5 De kernantwoorden 63
2.1.6 Subvragen en verdere uitwerking 65
2.2 Vaste structuren 65
2.2.1 Probleemstructuur 66
2.2.2 Maatregelstructuur 70
2.2.3 Evaluatiestructuur 73
2.2.4 Handelingsstructuur 77
2.2.5 Ontwerpstructuur 79
2.2.6 Onderzoeksstructuur 81
2.2.7 Netwerken van vaste structuren 84
2.3 Ordeningsprincipes voor kernantwoorden 87
2.3.1 Bekend-nieuw 87
2.3.2 Ruimte 87
2.3.3 Tijd 88
2.3.4 Hiërarchie 88
2.3.5 Eisen aan de indeling 89
2.4 Uiterlijke structuur 91
2.4.1 Tekstindeling 92
2.4.2 Structuuraanduidende passages 92
2.4.3 Alinea’s 93
2.4.4 Opsommingen 96
Kernpunten 98

3 Argumenteren en overtuigen 101
3.1 Verschillende manieren om te overtuigen 106
3.1.1 Klassieke retorica: logos, ethos en pathos 107
3.2 Argumenteren 110
3.2.1 Wanneer is argumentatie nodig? 111
3.2.2 Standpunten en argumenten 112
3.2.3 Syllogismen: de basisvorm van argumentatie 115
3.3 Logische geldigheid 116
3.3.1 Twee soorten geldige redeneringen 117
3.3.2 Twee soorten ongeldige redeneringen 119
3.4 Drogredenen 120
3.4.1 Ontwijking van de bewijslast 121
3.4.2 Onterecht beroep op een autoriteit 122
3.4.3 Vals dilemma 123
3.4.4 Verdraaide weergave 123
3.4.5 Onterecht oorzakelijk verband 124
3.4.6 Persoonlijke aanval 125
3.5 Andere manieren om te overtuigen 126
3.5.1 Vuistregels 126
3.5.2 Framing 127
3.5.3 Nudging 130
3.5.4 Verhalen 132
Kernpunten 134

4 Formuleren 135
4.1 Stijl: twee belangrijke aspecten 139
4.1.1 Stijldeugden 139
4.1.2 Stijldimensies 141
4.2 Gestructureerdheid 142
4.2.1 Verwijzingen 142
4.2.2 Signaalwoorden en signaaluitdrukkingen 143
4.3 Moeilijkheid 144
4.3.1 Woordkeus 145
4.3.2 Zinsbouw 147
4.3.3 Inversie met lange bijzinnen 147
4.3.4 Tangconstructies 148
4.3.5 Naamwoordconstructies 150
4.4 Exactheid 151
4.4.1 Precisie en consistentie in terminologie 151
4.4.2 Precisie in verwijzingen 152
4.4.3 Gebruik van signaalwoorden en -uitdrukkingen 152
4.4.4 Precisie in bereik 153
4.5 Informatiedichtheid 153
4.5.1 Herhalingen 154
4.5.2 Niet-inhoudelijke uitbreidingen 154
4.5.3 Expliciete verbanden 155
4.6 Afstandelijkheid 156
4.6.1 Ouderwetse woorden en zinsconstructies 156
4.6.2 De lijdende vorm 157
4.6.3 Directe aansprekingen 158
4.7 Levendigheid 159
4.7.1 Afwisseling in woordkeus 159
4.7.2 Afwisseling in zinsbouw 160
4.7.3 Concrete beschrijvingen 161
4.7.4 Stijlfiguren 162
Kernpunten 165

5 Foutloos schrijven 167
5.1 Taalgebruik 172
5.1.1 Verwijswoorden 174
5.1.2 Signaalwoorden en signaaluitdrukkingen 176
5.1.3 Congruentie 177
5.1.4 Samentrekkingen 177
5.2 Spelling en leestekens 178
5.2.1 Werkwoordsvormen 178
5.2.2 Samenstellingen 182
5.2.3 Meervoudsvorming 185
5.2.4 Verkleinwoorden 187
5.2.5 Woorden uit een andere taal 187
5.2.6 Hoofdletters 189
5.2.7 Getallen 190
5.2.8 Trema 191
5.2.9 Apostrof 192
5.2.10 Woorden afbreken 193
5.2.11 Komma 194
5.2.12 Puntkomma 196
5.2.13 Dubbele punt 197
5.2.14 Aanhalingstekens 197
Kernpunten 199

6 Visualiseren 201
6.1 Basisprincipes 206
6.1.1 Principe van voorgrond en achtergrond 206
6.1.2 Principe van eenvoud 207
6.1.3 Principe van nabijheid 209
6.1.4 Principe van overeenkomst 209
6.1.5 Principe van symmetrie 212
6.2 Typografie en lay-out 213
6.2.1 Typografie 214
6.2.2 Lay-out 216
6.3 Illustraties 219
6.3.1 Kwantitatieve informatie 220
6.3.2 Niet-kwantitatieve informatie 225
Kernpunten 231

7 Lezen en samenvatten 233
7.1 Tekstvolgend lezen en samenvatten 237
7.1.1 Globaal lezen; een minisamenvatting en een korte samenvatting 238
7.1.2 Nauwkeurig lezen; een gedetailleerde samenvatting 244
7.1.3 Kritisch lezen; een kritische samenvatting 249
7.2 Herstructurerend lezen en samenvatten 252
7.2.1 Werken met een literatuurmatrix 254
Kernpunten 259

8 Schrijven – het proces 261
8.1 Voorbereiden 266
8.1.1 Oriënteren 267
8.1.2 Plannen 270
8.2 Inhoud bepalen 273
8.2.1 Ideeën genereren 274
8.2.2 Informatie uit andere bronnen verzamelen 274
8.2.3 Relevante informatie selecteren en structureren 278
8.3 Schrijven 280
8.3.1 De eerste versie schrijven 280
8.3.2 Volgende versies schrijven 281
8.3.3 Het geheel controleren 284
8.4 Redigeren 285
8.4.1 Reviewers benaderen 285
8.4.2 Commentaar verwerken 286
8.4.3 De tekst afwerken 287
8.5 Oplossingen voor schrijfproblemen 288
8.5.1 Beginnen met schrijven 288
8.5.2 Blijven schrijven 290
8.5.3 Overzicht houden 291
Kernpunten 293

9 Schrijven – rapporteren 295
9.1 Onderdelen van een rapport 299
9.1.1 Omslag en titelpagina 299
9.1.2 Samenvatting 301
Management summary 304
9.1.3 Voorwoord of aanbiedingsbrief 304
9.1.4 Inhoudsopgave 305
9.1.5 Inleiding 306
9.1.6 Titels en kopjes 310
9.1.7 Afsluiting 311
9.1.8 Noten 313
9.1.9 Literatuurlijst 313
9.1.10 Bijlagen 313
9.2 Een voorbeeld: het communicatieplan 314
9.3 Bronvermeldingen 320
9.3.1 Plagiaat – en hoe dat te voorkomen 321
9.3.2 Literatuurverwijzingen 322
9.3.3 Titelbeschrijvingen 327
9.3.4 Literatuurlijst 331
9.4 Het onderzoeksrapport 332
9.4.1 Onderdelen van een onderzoeksrapport 334
9.4.2 Inleiding 336
9.4.3 Methode 337
9.4.4 Resultaten 337
9.4.5 Conclusie en discussie 338
9.4.6 Taalgebruik in onderzoeksrapporten 339
Kernpunten 341

10 Mondeling presenteren 343
10.1 Voorbereiding 348
10.1.1 Doelen 348
10.1.2 Situatie en publiek 350
10.1.3 Inhoud en structuur 351
10.2 Onderdelen van de presentatie 352
10.2.1 Inleiding 352
10.2.2 Middenstuk 358
10.2.3 Afsluiting 359
10.3 Formulering 361
10.3.1 Helder formuleren 361
10.3.2 Boeiend formuleren 362
10.4 Uitvoering 364
10.4.1 Voorlezen en improviseren 364
10.4.2 Stemgebruik 364
10.4.3 Uiterlijk, houding en gebaren 365
10.4.4 Visuele ondersteuning 367
10.5 Een spreekschema 368
10.6 Pecha kucha 373
Kernpunten 375

11 Gesprekken voeren 377
11.1 Gespreksdoelen 382
11.1.1 Informatieve doelen 382
11.1.2 Instructieve doelen 383
11.1.3 Persuasieve doelen 383
11.1.4 Motiverende doelen 384
11.1.5 Affectieve doelen 384
11.2 Gesprekstechnieken 385
11.2.1 Structureren 385
11.2.2 Informeren en argumenteren 388
11.2.3 Empathisch luisteren 390
11.2.4 Vragen stellen 392
11.2.5 Reflecteren 393
11.2.6 Enthousiasmeren en bekrachtigen 395
11.2.7 Samenvatten 397
11.3 Het sollicitatiegesprek 398
11.3.1 Het verloop van het gesprek 399
11.3.2 De voorbereiding 400
11.4 Motiverende gespreksvoering 402
11.4.1 Uitgangspunten 402
11.4.2 Fases van gedragsverandering 404
Kernpunten 412

12 Vergaderen 415
12.1 Afspraken vooraf 419
12.1.1 Afspraken over de deelnemers 420
12.1.2 Afspraken over de besluitvorming 420
12.1.3 Afspraken over de agenda 423
12.1.4 Afspraken over het voorzitterschap 423
12.1.5 Afspraken over de verslaggeving 424
12.2 De voorbereiding van de vergadering 426
12.2.1 Uitnodiging en agenda 426
12.2.2 Voorbereiding door de voorzitter 429
12.2.3 Voorbereiding door de notulist 432
12.2.4 Voorbereiding door de deelnemers 434
12.3 Tijdens de vergadering 435
12.3.1 De rol van de voorzitter 435
12.3.2 De rol van de notulist 442
12.4 Na de vergadering 448
12.4.1 Nawerk voor de voorzitter 448
12.4.2 Nawerk voor de notulist 448
12.4.3 Nawerk voor de deelnemers 453
Kernpunten 454

Verder lezen 457
Literatuurlijst 462
Register 465
Over de auteurs 475
Illustratieverantwoording 477