Misbruik van recht in de Europese btw

Voorwoord / 9
Lijst van gebruikte afkortingen / 11

1 Inleiding / 13
1.1 Het verschijnsel van btw-ontwijking / 13
1.2 Het fenomeen misbruik van recht in de rechtspraak van het HvJ / 15
1.3 Economische realiteit / 17
1.4 Rechtsbeginselen en misbruik van recht / 18
1.5 Probleemstelling / 19
1.6 Onderzoeksmethode / 21
1.7 Opbouw van het betoog / 22

Deel 1 Belastingbesparing, rechtsinstrumenten en ethiek 25

2 Belastingbesparing en rechtsinstrumenten / 27
2.1 Inleiding / 27
2.2 Vormen van belastingbesparing / 27
2.3 Rechtsinstrumenten tegen ongewenste belastingbesparing / 29
2.4 Ernstigere vorm, dus zwaarder rechtsinstrument? / 32
2.5 Conclusies / 33

3 Verschijningsvormen van belastingbesparing / 35
3.1 Inleiding / 35
3.2 De vrijheid van de belastingplichtige / 35
3.3 Belastingplanning / 37
3.4 Belastingontwijking / 38
3.4.1 Belastingontwijking / 38
3.4.2 Belastingontwijking en misbruik / 41
3.4.3 Conclusie belastingontwijking en misbruik / 45
3.5 Belastingontduiking / 46
3.5.1 Belastingontduiking / 46
3.5.2 Belastingontduiking en fraude / 47
3.5.3 Conclusie belastingontduiking en fraude / 50
3.6 De rol van het motief / 50
3.7 Agressieve belastingplanning / 52
3.8 Conclusies / 54

4 Rechtsinstrumenten tegen ongewenste belastingbesparing / 57
4.1 Inleiding / 57
4.2 Wisselwerking tussen rechtsnormen en feiten / 57
4.3 Methoden van wetsuitleg / 59
4.4 Schijnhandelingen / 62
4.5 Economische realiteit / 67
4.5.1 Vanuit de fiscale rechtsnorm naar de feiten kijken / 67
4.5.2 Economische realiteit in de Unierechtelijke btw / 69
4.5.3 Fiscale kwalificatie / 72
4.5.4 Samenstel van rechtshandelingen / 74
4.5.5 Begrenzing door rechtszekerheidsbeginsel / 76
4.5.6 Conclusie economische realiteit / 77
4.6 Misbruik van recht / 78
4.6.1 Functie: rechtsgelijkheid / 78
4.6.2 Afbakening ten opzichte van de economische realiteit / 79
4.6.3 Toepassingsvoorwaarden / 81
4.6.4 Voorbeeld toepassing misbruik van recht / 87
4.6.5 Rol van de wetgever / 88
4.7 Conclusies / 89

5 Ethiek, recht en het rechtsinstrument misbruik van recht / 93
5.1 Inleiding / 93
5.2 Rechtvaardigheid als fundering van ethische plichten / 93
5.3 Ethiek en recht / 99
5.4 Conclusies / 103

6 Misbruik van recht als algemeen rechtsbeginsel / 107
6.1 Inleiding / 107
6.2 Rechtsregels en rechtsbeginselen / 109
6.3 Algemene rechtsbeginselen / 110
6.3.1 De moeilijkheid van een definitie / 110
6.3.2 Algemene rechtsbeginselen als optimaliseringsgeboden / 112
6.4 Verbod van misbruik van recht als algemeen beginsel van het Unierecht / 116
6.4.1 Drie rechtsniveaus / 116
6.4.2 Kenmerken en functies algemeen beginsel van het Unierecht / 117
6.4.3 Twee beginselen als hoekpunten / 120
6.5 Ontwikkeling van misbruik van recht in de Unierechtspraak / 122
6.5.1 Van Van Binsbergen tot de Deense doorstroomzaken / 122
6.5.2 Elk rechtsgebied heeft zijn eigen misbruik / 127
6.6 Het beginselkarakter van misbruik van recht nader onderzocht / 132
6.7 Conclusies / 135

7 Neutraliteit en rechtszekerheid in de btw / 137
7.1 Inleiding / 137
7.2 Neutraliteitsbeginsel / 139
7.3 Rechtszekerheidsbeginsel / 142
7.4 Neutraliteit en rechtszekerheid in verband gezet / 144
7.5 Conclusies / 145

8 Economische realiteit in de btw-rechtspraak van het HvJ / 147
8.1 Inleiding / 147
8.2 Belang van de rechtsbetrekking in de btw / 148
8.3 Rechtsbetrekking en economische realiteit / 151
8.3.1 Rechtsbetrekking: civielrechtelijke en economische realiteit / 151
8.3.2 Economische en commerciële realiteit / 155
8.4 Economische realiteit als btw-realiteit / 157
8.4.1 Startpunt: de overeenkomst tussen partijen / 157
8.4.2 Basisvorm transactie: objectieve aard en inhoud / 159
8.4.3 Eerste afwijking: andere partij(en) bij de transactie / 163
8.4.4 Tweede afwijking: meerdere handelingen / 175
8.5 Conclusies / 185

9 Misbruik van recht in de btw-rechtspraak van het HvJ / 187
9.1 Inleiding / 187
9.2 Kenmerken btw-ontwijking in de arresten HvJ over misbruik / 188
9.3 Rechtsinstrument misbruik van recht: twee niveaus / 189
9.4 Vaststellingsniveau: de misbruiktest / 191
9.4.1 De samenhang van de elementen van de misbruiktest / 191
9.4.2 Major: doel van de gehele regeling of afzonderlijke bepaling? / 195
9.3.4 Minor: het subjectieve element / 199
9.4.4 Koppeling major en minor: het objectieve element / 213
9.4.5 Bewijs en motivering van misbruik / 223
9.4.6 Moment van misbruik / 225
9.5 Toepassingsniveau: de herdefiniëring / 229
9.5.1 Inleiding herdefiniëring / 229
9.5.2 Herdefiniëring en neutraliteitsbeginsel / 229
9.5.3 Herdefiniëring en het rechtszekerheidsbeginsel / 233
9.6 Sanctie-oplegging bij misbruik van recht? / 234
9.7 Conclusies / 236

Deel 3 Misbruik van recht in het Nederlandse recht 241

10 Misbruik van recht in de Nederlandse rechtspraak / 243
10.1 Inleiding / 243
10.2 Korte beschrijving van de structuren / 244
10.2.1 Archetypen van btw-ontwijkingsstructuren / 244
10.2.2 Lageprijsmodel: scholenstructuur / 245
10.2.3 Tussenschuifmodel: ziekenhuisstructuur / 247
10.2.4 Andere archetypen? / 248
10.2.5 Belang van het onderscheid in archetypen / 250
10.3 Keuze van het rechtsinstrument / 251
10.3.1 Kader / 251
10.3.2 Schijnhandelingen / 252
10.3.3 Economische realiteit / 254
10.3.4 Misbruik van recht / 266
10.3.5 Conclusies keuze van het rechtsinstrument / 272
10.4 De misbruiktest / 274
10.4.1 Kader / 274
10.4.2 Samenhang van de elementen van de misbruiktest / 275
10.4.3 Moment van misbruik / 277
10.5 De herdefiniëring / 278
10.5.1 Kader / 278
10.5.2 Herdefiniëring bij ziekenhuisstructuren en scholenstructuren / 279
10.6 Sanctie-oplegging bij misbruik van recht? / 282
10.7 Effectiviteit rechtsinstrument misbruik van recht / 284
10.8 Conclusies / 285

11 Slotbeschouwing en conclusies / 287
11.1 Inleiding / 287
11.2 Btw-besparing en rechtsinstrumenten / 287
11.3 Plaats en functies in de Unierechtelijke btw / 288
11.3.1 Afbakening ten opzichte van ethiek / 288
11.3.2 Beginselkarakter / 288
11.3.3 Afbakening ten opzichte van de economische realiteit / 289
11.3.4 Misbruiktest, neutraliteitsbeginsel en rechtszekerheidsbeginsel / 291
11.3.5 Herdefiniëring / 292
11.4 Plaats en functies misbruik van recht in het nationale btw-recht / 293
11.5 Stelplicht en bewijslast / 293
11.6 Sanctie-oplegging bij misbruik van recht / 294

Summary / 295
Lijst van aangehaalde literatuur / 305
Lijst van aangehaalde jurisprudentie / 321
Curriculum vitae / 331
Trefwoordenregister / 333