Robot, werk en inkomen

De toepassing van robots neemt sterk toe. Functies van mensen worden door intelligente machines overgenomen. Veel werkenden stellen zich de vraag wat zij van de robotsamenleving kunnen verwachten of moeten vrezen. Een krimpende arbeidsmarkt, langdurige werkloosheid en verlies van inkomen vormen de meest waarschijnlijke kenmerken van de robotsamenleving. Geen enkele beroepsgroep is meer bestand tegen de destructieve gevolgen. Politici en andere verantwoordelijken voor de gang van zaken in de economie weten nauwelijks raad met deze aankomende omwenteling. In deze publicatie wordt geanalyseerd waarom en hoe ons bestaande kapitalistische systeem terug moet naar de tekentafel. Aan een fundamentele herbezinning op ons verdienmodel ontkomt niemand meer.

Inkijk
In de toekomstige robotsamenleving zal het recht op betaalde arbeid in directe concurrentie kunnen treden met het recht op sociale zekerheid, zoals dat in het verleden in de verzorgingsstaat werd geformuleerd. Een fundamentele herziening van de relaties tussen sociale zekerheid en arbeidsmarkt is daarom geboden. Juist vanwege het feit, dat we niet precies kunnen weten, noch nauwkeurig kunnen bepalen, hoe de toekomstige ontwikkeling van de techniek zijn diepe voren zal trekken door onze werkgelegenheidsakker, is de noodzaak van een robuust en tegelijk stimulerend sociaal zekerheidsstelsel des te groter. Dat betekent geen afbraak van verworven rechten, maar het verantwoord omgaan met een cultuurgoed waarvan de toekomst niet uitsluitend in handen van kortzichtige belangenvertegenwoordigers en korte baan politici mag worden gelegd.

Dat de snelle technologische ontwikkeling vraagt om gedurfde nieuwe inkomenssystemen staat buiten kijf. De alle sectoren rakende robotisering verlegt op de duur het accent van pure inkomens generende arbeid naar kwaliteit van werken en leven. Het ingewikkelde stelsel van sociale zekerheidsregelingen, met zijn kostbare en intensieve bureaucratische controlemechanismen, zal dan ook vervangen moeten worden door een op het idee van een basisinkomen geschoeide institutie. Eenvoud in uitvoering en rustend op een houdbare economische basis zijn de pijlers waarop zo’n toekomstig stelsel dient te worden gebouwd.

Niet de economische onmogelijkheden, maar de diep in het maatschappelijk denken gewortelde opvattingen over de noodzakelijke koppeling van werk en inkomen zullen hier barrières van grote hoogte vormen. Toch kunnen we de mogelijkheden die de technische ontwikkeling biedt niet in klassieke maatschappelijke kaders blijven opsluiten. In de toekomstige robotsamenleving zal het primaat van de voldoende inkomens genererende betaalde arbeid zijn plaats moeten delen met die van de gereduceerde werkinspanning. Dat deze situatie een sterk maatschappelijk en individueel gewenningsproces gaat opleveren, staat wel vast. Wellicht dat meer dan een generatie nodig is om deze "omkering van arbeidswaarden" te kunnen omarmen en realiseren.