De rechtspraakverzamelingen van Julius Paulus

Inleiding 1
1 Onderwerp van het onderzoek 1
2 Eerdere studies naar de Decreta en de Imperiales Sententiae 2
3 Plan van behandeling 3
4 Bronnen 5
Algemeen deel 9

1 Septimius Severus: een historische achtergrond bij de rechtspraak verzamelingen van Paulus 11
1.1 Inleiding 11
1.2 Septimius Severus de jonge jurist: origine, opleiding en
cursus honorum 14
1.2.1 Achtergrond en juridische opleiding 14
1.2.2 Senatoriale carrière 19
1.3 Septimius Severus de generaal: greep naar het keizerschap 22
1.3.1 De aanloop 22
1.3.2 Severus neemt Rome in 23
1.3.3 Consolidatie van de macht: de burgeroorlogen tegen Niger en Albinus 25
1.3.3.1 De oorlog tegen Pescennius Niger 25
1.3.3.2 De oorlog tegen Clodius Albinus 27
1.4 Keizer Septimius Severus: publiek zelfbeeld en bestuur 29
1.4.1 Inleiding 29
1.4.2 Septimius Severus als de opvolger en erfgenaam van Marcus Aurelius en de Antonijnse dynastie 31
1.4.2.1 Een nieuwe familie 31
1.4.2.2 De adoptie in Rome 33
1.4.2.3 Het resultaat 35
1.4.3 Septimius Severus en het bestuur van het Romeinse rijk 36
1.4.3.1 Severus als een Antonijnse keizer en goede princeps 36
1.4.3.2 Severus en de senaat 39
1.4.3.3 Severus als bestuurder 43
1.4.4 Conclusie 47
2 De keizer en het recht 49
2.1 De positie van de keizer 49
2.1.1 De constitutionele positie en machtsbasis van de keizer 49
2.1.1.1 Formele machtsbasis van de keizer 49
2.1.1.2 Toekenning van bevoegdheden aan de keizer 50
2.1.2 De keizer en de ontwikkeling van het recht 52
2.1.2.1 Quod principi placuit, legis habet vigorem 52
2.1.2.2 Keizerlijke wetgeving: de keizer als iuris peritus 55
2.1.2.3 Princeps legibus solutus est 61
2.2 De keizer als sluitsteen van het Romeinse rechtssysteem: princeps iudex 63
2.2.1 Inleiding: rechtspraak door de keizer 63
2.2.2 Materie 66
2.2.3 Eerste aanleg en appel 68
2.2.4 De procedure bij het gerechtshof van de keizer 72
2.2.4.1 Het aanbrengen van een geschil bij de keizer 72
2.2.4.2 Locatie 76
2.2.4.3 De keizerlijke hoorzitting 79
2.2.4.4 Uitspraak 81
2.2.5 De rechtskracht van decreta 82
2.3 De juristen en de keizer: bureaucratie en consilium 85
2.3.1 De juristen in het Principaat 85
2.3.2 Juristen in het keizerlijke consilium 88
3 Julius Paulus en zijn twee keizerlijke rechtspraakverzamelingen 97
3.1 De jurist Julius Paulus: een korte biografie 97
3.2 De twee rechtspraakverzamelingen: inhoudelijke beschrijving 104
3.2.1 Vorm en algemene inhoud van de 38 teksten 104
3.2.2 Grondmateriaal voor de beschrijvingen 110
3.2.3 Datering 112
3.2.3.1 De Decreta 112
3.2.3.2 De Imperiales Sententiae 117
3.3 De twee rechtspraakverzamelingen: tekstuele transmissie 118
3.3.1 Debat in de literatuur 118
3.3.1.1 De visie van Cujas 118
3.3.1.2 De theorie van Bluhme 118
3.3.1.3 De alternatieve theorie van Schulz 127
3.3.1.4 De opvatting van Wieacker 128
3.3.2 Tekstuele transmissie opnieuw overwogen 129
3.3.2.1 De Imperiales Sententiae 129
3.3.2.2 De Decreta 132
3.3.2.3 Conclusie 137
4 De publicatie van de uitspraken van Septimius Severus 141
4.1 Publicatie van rechtspraak en keizerlijke regelgeving 141
4.1.1 Publicatie van rechtspraak in het Romeinse recht 141
4.1.2 Publicatie van keizerlijke regelgeving 143
4.1.2.1 Bekendmaking van keizerlijke regelgeving in het algemeen 143
4.1.2.2 Verspreiding van rescripten en decreten 146
4.1.2.3 Verzamelingen van keizerlijke regelgeving door juristen? 148
4.1.2.4 Overige verzamelingen van keizerlijke regelgeving 149
4.2 De publicatie van Paulus’ rechtspraakverzameling:
kenbron van keizerlijke rechtspraak? 152
4.2.1 Algemene opvatting in de literatuur 152
4.2.2 Problematische aspecten van de heersende opvatting 152
4.2.2.1 Soorten beslissingen 152
4.2.2.2 Geen andere soorten keizerlijke wetgeving 157
4.2.2.3 Toevoeging van beschrijving van hoorzitting en debat in consilio 158
4.2.3 Conclusie 159
4.3 De Decreta en Imperiales Sententiae als het werk van een hofjurist 159
4.3.1 Inleiding 159
4.3.2 Princeps iudex: goede rechter, goede keizer 162
4.3.3 Septimius Severus als rechter in de Decreta en de Imperiales Sententiae 164
4.3.3.1 Materie 164
4.3.3.2 Excurs: de keizer en het fiscale recht 167
4.3.3.3 Procespartijen 171
4.3.3.4 Hoorzittingen en beraadslagingen in het consilium 174
4.3.3.5 Beslissingen 177
4.3.4 Conclusie: Septimius Severus als goede keizer-rechter 180
Conclusie 183
Bijzonder deel 189
1 D. 4,4,38 pr. en 1: het verzoek om restitutio in integrum van Rutiliana 191
2 D. 10,2,41 en D. 37,14,24: de verdeling van liberti en alimenta 217
3 D. 14,5,8: de ondernemende slaaf van Titianus Primus 241
4 D. 16,2,24: verrekening met de fiscus 259
5 D. 20,5,13: bezitsverschaffing bij executoriale verkoop 267
6 D. 22,1,16 pr. en 1: bijzondere vormen van rente 283
7 D. 26,5,28: de voogdij van Romanius Appulus 293
8 D. 26,7,53: de voogdij van Aemilius Dexter 313
9 D. 28,5,93(92): de zaak van Pactumeia Magna 327
10 D. 29,2,97: de testamenten van Clodius Clodianus 339
11 D. 32,27 pr.: legaten voor vader en dochter 351
12 D. 32,27,1: het codicil van Pompeius Hermippus 361
13 D. 32,27,2: het onduidelijke legaat van Julianus Severus 373
14 D. 32,97: de vrijgelaten Antiochos en de voorraden van zijn meester 383
15 D. 35,1,113: een fideicommissum hereditatis en het beheer van het eigen vermogen 393
16 D. 36,1,76(74) pr.: het verbod om een testament te maken 399
17 D. 36,1,76(74),1: het fideicommissum hereditatis ten behoeve van een 20-jarige 411
18 D. 36,1,83(81): de driedubbele substitutieregeling van Julius Foebus 423
19 D. 40,1,10: de vrijlating van de slavin Euemeria 433
20 D. 40,5,38: vaders favoriete alumna 443
21 D. 44,7,33: de constituties over de vererfbaarheid van poenae 451
22 D. 46,1,68 pr.: de aansprakelijkheid van borgen voor magistraten 463
23 D. 46,1,68,1: de zaak van Petronius Thallus en zijn medeborgen 469
24 D. 46,1,68,2: de gevolgen van een transactio voor de borg 481
25 D. 47,2,88(87): de diefstal van een pandobject 485
26 D. 48,18,20: de getuigenverklaringen in de procedure tegen Surus 495
27 D. 48,19,40: de verbanning van Metrodorus en Philoctetes 509
28 D. 49,14,47 pr.: de fiscale schuld van Moschis 519
29 D. 49,14,47,1: de onderhuurconstructie van Aemilius Ptolemaeus 533
30 D. 49,14,48 pr.: het geheime fideï-commis van Statius Florus 539
31 D. 49,14,48,1: het fideicommissum hereditatis van Cornelius Felix 555
32 D. 49,14,50: de verkoop van fiscale landerijen door Valerius Patruinus 567
33 D. 50,2,9 pr. en 1: de benoeming van decuriones 585
34 D. 50,16,240: de teruggave van de dos bij beëindiging van het huwelijk 595

Samenvatting 607
Summary 619
Literatuurlijst 631
Bronnenregister 663
Curriculum vitae 675