Allereerst maar eens de vraag: waar hebben de redacteuren Annet de Lange, universitair hoofddocent arbeids- en organisatiepsychologie Behavioural Science Institute, en Beatrice van der Heijden, hoogleraar en hoofd van de vakgroep Strategisch Human Resource Management, Institute for Management Research, beiden Radboud Universiteit Nijmegen, het eigenlijk over als we het over duurzame inzetbaarheid hebben? Duurzaam inzetbaar is dat mensen –jong en oud- nu en in de toekomst gemotiveerd, capabel en gezond kunnen functioneren in organisaties. Die benadering wordt in het boek tweeledig aangevlogen. Enerzijds ligt de verantwoordelijkheid bij de werknemer. Die moet gezond leven en zichzelf blijven ontwikkelen. Maar er ligt ook een belangrijke taak voor de werkgever. De werkgever moet zorgen dat de medewerker uitgedaagd blijft. Dat hij mogelijkheden biedt zodat de werknemer zich in zijn taak ook echt kan ontwikkelen en zich daardoor gewaardeerd voelt. Annet de Lange: ‘En daar heb je denk ik net het probleem van het gehele vraagstuk te pakken. Duurzaam inzetbaar gaat over heel veel. Over jong en oud, over opleiden, economische mogelijkheden, gezondheid, politiek, regelgeving, arbeidsomstandigheden…. Onderzoeken die we hebben gedaan geven die complexiteit aan en maar heel weinig bedrijven/organisaties slagen erin duurzaam inzetbaar een gehele carrière lang te realiseren. In Nederland zijn we er vooral goed in om alles in hokjes te stoppen en per hokje een eventueel probleem op te lossen. Integraal – een leven lang- nadenken over het gehele duurzaam inzetbaarheidsvraagstuk, dat doen we zelden. Er zou meer waardering en zichtbaarheid moeten komen voor de mogelijkheden van personeelsbeleid of HR-praktijken. De communicatie kan ook beter. We moeten beter uitleggen wat er allemaal mogelijk is en wat bedrijven in huis hebben. Doe je dat als HR, dan zie je dat mensen in de organisatie ook veel beter gaan snappen wat duurzaam inzetbaar is. HR kan ook nog veel meer inzichtelijk maken wat duurzaam beleid organisaties in harde euro’s oplevert.’
Goed of slecht
Het boek Een leven lang inzetbaar? is een soort encyclopedie geworden. De redacteuren zijn namelijk van mening dat wij in Nederland vooral bezig zijn met de stand van nu. Daar doen we allerlei onderzoeken in. Hoe is het met het verzuim, hoe is het met de medewerkerstevredenheid…. Beatrice van der Heijden: ‘Zelden kijken we vooruit naar hoe het in de toekomst kan worden. In de ‘encyclopedie’ geven we middels onderzoek, maar ook door best practices en instrumenten, aan hoe je duurzaam een carrière lang integraal kunt benaderen. Die instrumenten zijn er al, en we pretenderen ook geen rocket-science met dit boek. Het staat alleen nu wel een keer netjes bij elkaar.’ Niet alleen door bijdragen van de redacteuren zelf overigens. Er zijn ook diverse coauteurs en andere gastauteurs die bijdragen hebben geleverd.
Een vraag die opdoemt is: hoe doen we het eigenlijk in Nederland qua duurzame inzetbaarheid? Goed of slecht? Volgens Annet de Lange helemaal niet zo slecht als je het in internationale context bekijkt, al kan het beter. ‘We worstelen vooral nog met kwetsbare groepen. Een vraagstuk dat extra belangrijk wordt omdat de pensioenleeftijd opschuift naar 67 jaar. Bijvoorbeeld de groep van 55 jaar en ouder; bij deze groep moet je waken voor een te grote fysieke belasting. We moeten ons sociale verzekeringssysteem wel blijven koesteren. Door contact met Amerikaanse onderzoekers via het Sloan Center for Aging and Work zie ik dat het in Amerika beleid is om iedereen maar gewoon te laten doorwerken, zonder de zwaarte van het vak mee te wegen. Dat moet je niet willen. Maar waar we hier dus nog niet zo goed in zijn, is problemen voorkomen. We gaan vooral aan de slag als er zich problemen voordoen. We zijn vooral oplossingsgericht bezig.’
Beeldvorming
Hoewel het boek de carrière van een werknemer levenslang in het vizier heeft, is er toch een fors deel ingeruimd voor de oudere medewerker. De aanname is dat ouderen minder goed inzetbaar zijn. Beatrice van der Heijden veegt de vloer aan met die opinie. ‘Uit onderzoek blijkt dat dat gewoon niet zo is. Ouderen zijn gemotiveerd, weinig ziek en productief. Niet voor niets vraagt Dolfinarium juist naar deze mensen. Het is vooral een beeldvormingsverhaal. Een van de missies van dit boek is ook om het taboe te doorbreken dat ouderen een ‘last’ zijn en om duidelijk te maken dat blijvend investeren noodzakelijk is om ze duurzaam inzetbaar te houden. Maar het kan dus wel degelijk.’ In een duurzaam beleid moet je volgens de auteurs goed de verschillende fasen in de gaten houden waarin een werknemer verkeert. Annet de Lange: ‘Ouderen zijn geïnteresseerd in zaken als zelfontplooiing, terwijl de jeugd vooral maximale groei zoekt. De 50+-er zoekt niet zo nodig meer de confrontatie; is minder in competitie met collega’s. Met dat soort dingen moet HR zich veel meer gaan bezighouden. Nu wordt er toch een generiek beleid over de gehele organisatie uitgestort.’
Vraagteken
Er staat een intrigerend vraagteken achter de titel Een leven lang inzetbaar? Kan het eigenlijk wel? Kun je een leven lang inzetbaar zijn, of zijn er grenzen? Als vanzelf, luidt het antwoord van de auteurs ‘ja’, al is de praktijk weerbarstig zoals ook in het boek beschreven wordt. De auteurs sommen op wat er zoal kan om inzetbaar te blijven. Eerdergenoemd zijn een betere monitoring en meer én nieuwe valide instrumenten ontwikkelen en die ook gebruiken. Ook moet er een betere communicatie komen tussen afdelingen en over bedrijven heen. Relevante kennis moet beter verspreid worden, best practices gedeeld. Beatrice van der Heijden: ‘Naast curatie moet er ook meer geld beschikbaar gesteld worden voor een langetermijnvisie rond levenslange inzetbaarheid. Er kan ook nog meer bewustwording komen over de positieve mogelijkheden van ouder worden. En dan hebben we het over alle leeftijden boven 18 jaar.’ Annet de Lange: ‘Ook moet er meer onderzoek komen naar kosteneffectiviteit van best practices, maatregelen en interventies. Ook zie ik nog wel wat ruimte in wetgeving. Wetgeving kan nog meer arbeidsvoorwaarden met betrekking tot flexibiliteit voor werkgevers en werknemers realiseren. In Zweden is er bijvoorbeeld een flexpensioen voor de leeftijdsgroep 62-67 jaar.’ De Lange signaleert nog een specifiek probleem. ‘Als je nu naar de arbeidsmarkt kijkt, zie je dat de groep 30-45 grosso modo wel aan het werk is. De problemen qua niet inzetbaar zijn liggen vooral bij jongeren en de 55+-groep. Van die laatste groep is 41 procent niet aan het werk. Dat zijn specifieke problemen waar ook een oplossing voor gevonden moet worden, maar overall geldt dat duurzame inzetbaarheid niet past bij een bepaalde leeftijd, maar een carrière lang een vraagstuk is.’ Nu en in de toekomst: gemotiveerd, gezond en capabel dus. De ‘encyclopedie’ biedt overzicht van wat er op dit gebied zoal te koop is.
Brain Aging Monitor
In Nijmegen wordt veel onderzoek gedaan, ook naar duurzame inzetbaarheid. Een van de instrumenten die in Nijmegen ontwikkeld is en ook in het boek Een leven lang inzetbaar? is opgenomen, is de Brain Aging Monitor (BAM) van promovendus Teun Aalbers. BAM geeft inzicht in leefstijl, maakt bewust van gedrag en steunt in het maken van gezonde keuzes. BAM ondersteunt het aanleren en behouden van gezond gedrag. Denk aan bijvoorbeeld bewegen, voeding, alcoholgebruik en roken. Maar ook aan slapen en ontspannen. De Brain Aging Monitor daagt de deelnemers uit om gezond en verantwoord te leven. De gebruiker krijgt inzicht in zijn of haar leefstijl. De persoonlijke leefstijl wordt vergeleken met de normen voor gezond leven van onder andere de Wereld GezondheidsOrganisatie en het Voedingscentrum. Op basis hiervan stelt de gebruiker persoonlijke en haalbare doelen waarmee hij/zij gedurende een maand aan de slag gaat. De BAM biedt bij deze doelstellingen een aantal handvatten waarmee het gemakkelijker wordt gemaakt doelen te halen. BAM maakt bijvoorbeeld gebruik van monitorsystemen voor de verrichte lichaamsbeweging of de hoeveelheid glazen alcohol die zijn gedronken. Aan de hand van deze informatie geeft de BAM inzicht of de doelen kunnen worden bereikt. BAM maakt onder meer gebruik van puzzels die op de computer worden gespeeld. Zo kan de BAM geheugen en planningsvermogen over verloop van tijd in kaart brengen. Wanneer de gegevens over gezonde leefstijl en hersenveroudering aan elkaar worden gekoppeld, kunnen onderzoekers onder andere uitspraken doen over de manier waarop gezond leven de hersenen beïnvloedt. En dus ook de mate waarin iemand inzetbaar is en blijft.¶
