‘Als manager was ik eigenlijk een stripheld’

Het idee voor Hoe je een geboren leider wordt ontstond toen Frank Schaper (1958) weer eens ging grasduinen in de stripalbums die hij tussen zijn zesde en achttiende had gelezen. ‘Ik verslond die boeken vroeger’, vertelt Schaper. ‘Als jongen heb ik bijna niets anders gelezen. Kuifje, Lucky Luke, Prins Valiant, Buck Danny. Bij herlezing viel mij op dat ik zo veel herkende in de manier waarop zij dingen aanpakken. En dan heb ik het niet over de archetypische heldendaden. Het waren andere scènes uit die strips die herinneringen naar boven brachten uit de tijd dat ik actief was als manager.’

Schaper heeft al eerder boeken geschreven: Eerste Hulp bij Stress en Vermoeidheid en Het enneagram en het team in jezelf. Bekend werd hij door de bijzonder ‘ronde’ voetbal die hij samen met zijn broer Bert ontwierp en die door Nike in productie is genomen. Die stelde hem in staat na een carrière van 25 jaar in de luchtvaart (waarvan een groot deel bij KLM) voor zichzelf te beginnen.

Schaper is ervan overtuigd dat de keuzes die hij als manager heeft gemaakt, zijn beïnvloed door strips. Suske en Wiske vlogen vroeger altijd met KLM en niet met de Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena, zoals je zou verwachten. Willy Vandersteen, de schepper van Suske en Wiske, was in 1959 uitgenodigd door KLM om een paar dagen door te brengen op Schiphol. Bij die gelegenheid kreeg hij ook een Rond-de-wereld-ticket aangeboden van KLM. ‘De Gouden Cirkel’, een album uit 1960, is op de reis die hij toen maakte gebaseerd. Als tegenprestatie liet Vandersteen zijn helden sindsdien altijd met de Nederlandse luchtvaartmaatschappij vliegen.

Zoals de titel van zijn boek al suggereert, gelooft Schaper wel in geboren leiders, maar dat selecte groepje is net als ieder ander eerst een geboren volger. Pas als een leider zichzelf ontwikkelt en innoveert, kan hij een geboren leider worden die op zijn beurt anderen inspireert. Dat heeft te maken met de werking van de spiegelneuronen die ervoor zorgen dat je geneigd bent je rolmodellen na te volgen. Dat kunnen levende personen zijn, filmhelden, romanpersonages of, zoals in het geval van Schaper zelf, striphelden. ‘Spiegelneuronen kopiëren emoties die ze bij anderen denken te zien’, zegt Schaper. ‘Denk aan films: wanneer je je identificeert met een van de hoofdrolspelers en deze is verdrietig, ben je zelf ook geneigd verdrietig te worden. Mensen zijn geen geboren leiders, maar geboren volgers. Ik besefte dat ik weliswaar een succesvol manager ben geweest, maar dat ik eigenlijk een stripheld was.’

Hoe je een geboren leider wordt is opgebouwd uit twee delen. Het eerste deel gaat over de striphelden en over de onbewuste processen die tot een carrière leiden. In het tweede deel projecteert Schaper zijn theorie op een aantal bekende leiders uit de wereldgeschiedenis, zoals Obama, Hitler, Sarkozy, Mao, Churchill en Stalin. ‘Ik heb onderzocht wie hun rolmodellen waren en hoe dat heeft doorgewerkt in hun werk. Ik heb het laatste jaar heel wat biografieën doorgewerkt, met een vergrootglas op zoek naar de bijzinnetjes die van belang waren. De fascinatie van Hitler voor Old Shatterhand van Karl May is bekend, maar bij andere wereldleiders heb ik echt moeten zoeken.’

Schaper beschrijft in zijn boek wat hij ‘de vijf geboortes van een geboren leider’ noemt, vijf bepalende momenten in iemands leven: de geboorte, het ontstaan van een relevante gave - zoals redenaarstalent -, de geboorte van een motief, de geboorte van een missie en de geboorte van een groep volgers. ‘Ik heb voor wereldleiders gekozen omdat veel mensen daar wel iets in kunnen herkennen, maar ik was verbaasd dat bepaalde cruciale informatie juist niet bekend was’, zegt Schaper. ‘De studie naar bekende wereldleiders heeft mij ook tot de conclusie gebracht dat de geschiedenis zich niet herhaalt. Wij herhalen de geschiedenis, maar dan net even anders.’

Schaper is ervan overtuigd dat hij met dit boek baanbrekend werk heeft verricht op het gebied van het onderzoek naar geboren leiderschap. ‘De literatuur over dit fenomeen blijft vaak steken in algemeenheden, het idee is nooit goed uitgewerkt. Ik heb daar verandering in willen brengen. Dankzij het onderzoek dat ik heb gedaan, heb ik ook een definitie van een geboren leider kunnen formuleren: "Een gedreven leidinggevende, die zondanig inspirerend en effectief is dat volgers en niet-volgers bijzondere aangeboren eigenschappen vermoeden." Want daar gaat het natuurlijk om in dit boek: te onderzoeken waarom iemand een geboren of een natuurlijke leider is. Men vermoedde altijd dat er iets natuurlijks achter zat, omdat de leider bepaalde teksten zo mooi vloeiend kon uitspreken. Maar ik denk dat mijn ideeën over de spiegelneuronen wel eens invloed zouden kunnen krijgen op het debat hierover.’