Het was een krachtproef, het schrijven van Kalmte, vertelt Andor de Rooy. ‘Moed, waarover mijn vorige boek ging, is een heel concreet onderwerp. In mijn praktijk merkte ik dat het onderwerp zich als vanzelf aandiende in de gesprekken die ik had. Dat gaf veel energie bij het schrijven. Bovendien waren er destijds niet veel boeken beschikbaar over moed, waardoor ik een gevoel van uniciteit had. Dat boek moest er gewoon komen. Bij Kalmte was dat toch anders. In zekere zin komt het voort uit het vorige boek: ik ben nog meer naar de binnenkant van leiders gaan kijken. Het gaat meer over de psychologie van de leider, over emotionele intelligentie. En dat zijn onderwerpen waarin je echt kunt verzuipen. Die zijn zó groot. Bij het schrijven ontdekte ik gaandeweg dat ik nooit alles te weten zou kunnen komen. Het was lastiger om daar een vorm van zekerheid in te vinden.’
Serene plaatjes
Wat het ook moeilijk maakte, was dat andere mensen het idee van kalmte associëren met leven zonder stress, zoals De Rooy zegt. ‘Als je kalmte op Google intikt, krijg je uitsluitend serene plaatjes te zien, van situaties zonder enige turbulentie. Terwijl het mij daar niet om gaat, ik koppel het idee van kalmte heel bewust aan het handelen van leiders in turbulentie. Leiderschap is vragen om problemen. Als je dat niet erkent, ondermijn je je eigen kalmte. Het staat dus niet los van de dynamische werkelijkheid, maar maakt daar juist deel van uit. Het is niet voor niets dat ik voor zeven pragmatische perspectieven heb gekozen om het idee te beschrijven.’
Een definitie van kalmte geeft De Rooy niet. Hij legt het begrip uit aan de hand van wat het niet is: strijd. ‘Strijd is een woord waar mensen zich ogenblikkelijk in herkennen. Mensen herkennen het als zij, door de turbulente ontwikkelingen waarmee ze te maken krijgen, in een gemoedstoestand van strijd komen. Ik speel er ook mee in mijn coaching. Als ik mensen confronteer met sluimerende vragen, vragen die ze uit de weg gaan of maskeren, vinden ze dat vaak niet gemakkelijk. Daarom speelt bij kalmte het geweten een cruciale rol: heb je de moed om te luisteren naar die tegenstem in je hoofd? Alle kalmte start met realisme.’
De Rooy ziet kalmte als een goede, weloverwogen manier om als leider moedig te kunnen handelen in turbulente tijden. ‘In mijn achterhoofd moest ik tijdens het schrijven denken aan de vader van een goede vriend uit mijn jeugd. Die man had een varkensboerderij. Als ik op bezoek was, was ik altijd onder de indruk van de kalmte die hij uitstraalde. Ook als hij bijvoorbeeld problemen met de gemeente had, was hij niet van zijn stuk te brengen. Hij bleef altijd kalm, wat er ook gebeurde. Destijds noemde ik dat gezond boerenverstand. Hij straalde een soort gelijkmatigheid uit, hij handelde vrijwel nooit uit emotie.’
De dictatuur van het gevoel
Gezond verstand was ook het begrip waarmee hij zijn onderzoek begon. De Rooy was al enige tijd bezig, toen hij in een Antwerps café een kaart aantrof met het mysterieuze woord ataraxia erop. In zijn inleiding beschrijft hij heel geestig de gedachten die door hem heen schoten: een sciencefictionserie op Netflix, een nieuwe geur van Dior? Nee, zag hij toen hij de kaart omdraaide: ataraxia is een term van de filosoof Epicurus en betekent een toestand van kalmte en onverstoorbaarheid. ‘Ik zat al in het schrijfproces, en dit was de kapstok die ik nodig had. Het gedachtengoed van Epicurus past goed bij mijn verhaal, en dan met name waar hij het heeft over de onnatuurlijke, niet-noodzakelijke behoeften: roem, rijkdom, macht, aanzien. Behoeften waar je nooit genoeg van kunt hebben, en wensen die je nooit kunt vervullen. Je zult niet snel kalmte ervaren als je die behoeften nastreeft. Met mijn vorige boek kwam ik hoog in de ranking van bestverkochte boeken bij Managementboek terecht, en ik merkte dat ik uit balans raakte toen het boek weer begon te zakken in de ranglijst. Dat is precies waar ik het over heb: ik ging mijn eigenwaarde afmeten aan een ranglijst. De behoefte aan roem en status was naar binnen geslopen, een subtiel psychologisch proces dat mijn kalmte ondermijnde. Zoals Aurelius al zei: geluk is blij verlangen naar wat je al hebt.’
De Rooy verzet zich in het boek tegen de dictatuur van het gevoel, zoals hij het noemt. ‘Er is naar mijn bescheiden mening een tendens om gevoel snel serieus te nemen en dat gevoel voor waar aan te nemen. Terwijl ik denk: als er iets vaak niet klopt, is het wel ons gevoel.’ Kort voor het interview had De Rooy nog een sessie met een leider die problemen heeft met haar zelfbeeld, vertelt hij ter illustratie. ‘Zij ziet zichzelf niet als stevig, haar omgeving wel. Ik probeer haar weg te halen bij haar emoties en iets meer ratio in het gesprek te brengen, iets meer distantie. Emoties staan soms te ver van de werkelijkheid af en kunnen kalmte ondermijnen .’
Mede geïnspireerd door de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter pleit De Rooy er ook voor om afstand te nemen van het maakbaarheidsdenken en de neiging om onszelf steeds verder te willen perfectioneren. ‘Het is misschien een beetje raar om te zeggen voor een coach, maar als je ziet hoeveel er wordt gedaan aan coaching en training, dan is er een enorme markt ontstaan. Al die seminars en cursussen. Het is ook een vorm van gemakzucht, denk ik wel eens. Zou het soms niet veel beter zijn als leiders en organisaties zelf meer aandacht hebben voor mensen in plaats van naar retraites, coaches en trainers te grijpen? Zeker als een vraagstuk voor iemand spannend, pijnlijk of moeilijk is, wordt de stap naar externe oplossingen snel gemaakt. Terwijl het juist net de momenten zijn die echt iets kunnen betekenen voor de samenwerking. Dat zelf samen leren oplossen geeft spanning op korte termijn, maar kalmte op lange termijn. Hier hoop ik met mijn werk aan bij te dragen.’
Non-dualisme
De Rooy gebruikt onder andere het boeddhisme en het stoïcisme als inspiratiebronnen. ‘Die zijn naar mijn mening verwant, in die zin dat ze ervoor pleiten de dingen die je toch niet kunt veranderen, te accepteren. Het heeft mij op het spoor van non-dualiteit gezet, de opvatting dat alles één is. Wij zijn juist geneigd om alles terug te brengen tot dichotomieën: mooi versus lelijk, goed versus slecht. Zo komen we in de verleiding om ook steeds weer te oordelen. Daar gaat dit boek natuurlijk over. Het non-dualisme kan volgens mij maken dat je bepaalde zaken heel wezenlijk als feiten accepteert.’
De Rooy heeft er bewust voor gekozen geen aansprekende leiders als voorbeelden te gebruiken in zijn boek. Vooral omdat mensen naar buiten iets heel anders kunnen tonen dan ze van binnen zijn. ‘Ik ken leiders die van buiten kalm ogen maar van binnen koken. En als je mensen vraagt naar goede voorbeelden van kalme leiders, noemen ze geen bekende namen. De echt kalme leiders vallen niet op, die zie je niet in talkshows of op de cover van Time Magazine. Ze hebben vaak geen behoefte aan de aandacht. Vermijden die zelfs een beetje.’
De Rooy onderbouwt zijn verhaal liever met ideeën van denkers als Nassim Nicholas Taleb en Andreas Kinneging. ‘Ken je Taleb? Zijn boek Antifragiel vind ik echt krachtig gedachtengoed. Ik ben diep onder de indruk van hoe hij schrijft. Het is echt een tijdsbeeldschets. Bij ons in de buurt hebben we nu voor de tweede keer binnen korte tijd een nieuw fietspad. Het zou niet veilig zijn. Nu ligt er een fluorescerende band op, deels met lichtjes. En dan moeten de kinderen ook nog een reflecterend hesje aan. Uit angst willen we alle risico’s uitbannen. Dat is nou een goed voorbeeld van een gebrek aan kalmte. Je leert niet meer met gevaar omgaan. We waren niet lang geleden met het gezin naar Nepal en daar heb ik genoten van de chaos. Niet dat ik de leefomstandigheden daar idealiseer, maar er is wel een andere manier van leven, met relativering en minder angst. Terwijl het gevaar flink groter is. Kort door de bocht: dat is antifragiliteit.’
De Rooy heeft veel geleerd van het schrijven van dit boek. ‘Ik ben trotser dan bij mijn vorige boek. Trotser op de inhoud, vooral. Dat ben ik van nature niet altijd. Het was ook goed voor mijn zelfinzicht. Uiteindelijk projecteer je zo’n boek ook op jezelf. Ik heb mijn impulscontrole beter leren kennen. Een onderwerp waarbij ik zelf de neiging heb te emotioneel te reageren, is mijn financiën. Mijn impulsiviteit op dat gebied herken ik nu beter, waardoor ik er kalmer mee omga.’
Managementboek Magazine
Dit artikel is verschenen in de papieren editie van Managementboek Magazine in maart 2025.
Bekijk deze editie >
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
