Franklin Foer probeert in Ontzielde Wereld te analyseren hoe het zover had kunnen komen. Waarom konden tech-bedrijven zo’n overweldigende invloed op ons bestaan uitoefenen? Hij focust zich op Facebook, Google, Amazon en Apple. Zijn analyse is vooral cultureel en richt zich op nieuws en media. In een gemondialiseerde digitale wereld wist Apple met zijn smartphones, Google met zijn search engine en advertising technologie, Facebook met zijn likes (maar zonder content, die breng je zelf aan met je video’s, foto’s en verhalen), en Amazon (de grootste boekhandel, zonder de kosten van boekwinkel en uitgever), de cultuur naar hun hand te zetten. Google bepaalt de advertentiemarkt, Facebook beheerst welk nieuws je leest, Apple wat je kunt luisteren of kijken en de apps die je wilt downloaden, en Amazon beheerst de uitgeefindustrie.
Het is geen vrolijk boek, met verwijzingen naar media innovators als Marshall McLuhan en marketinggrootheden als Edward Barneys die aan de wieg stonden van de naoorlogse Amerikaanse cultuur. Bijzonder is wel het gegeven dat juist in de staat van de flowerpower en hippies, de big-tech ging groeien.
Foer eindigt zijn boek wel met hoop. Hij gelooft in de Amerikaanse overheid die in het verleden heeft laten zien grote media machtsconcentratie te kunnen breken. Het is gedaan met radio, telefoon en televisie. Verder denkt hij dat burgers het ook wel gaan keren. Amerikanen zijn, ondanks ons beeld, al decennia bezig zich af te keren van ongezond voedsel. In de jaren zestig was een vegetariër iets heel uitzonderlijks, gezonde voeding is nu helemaal in. Het is bijna ironisch dat Amazon in 2017 Whole Food overnam.
Hans Schnitzler pakt het probleem van sociale media veel drastischer aan. Hij stelt voor er mee te stoppen. Cold Turkey om maar eens een passende term uit de verslavingszorg te gebruiken. Een digitale detox. In Kleine filosofie van de digitale onthouding legt filosoof Schnitzler uit hoe hij zijn studenten, millennials en homo digitalis mobilis, stimuleert te stoppen. De telefoon een week op zwart. Huiswerk aan de Bildung Academie met de onderliggende vraag: wat verandert er voor je in die week? Ook bij deze auteur krijgen de techreuzen ervan langs. Snapchat, Facebook, Youtube-vloggers, ze creëren een toestand die de Franse cultuurfilosoof Baudrillard een ‘hyperrealiteit’ noemt: ‘De connectie tussen het beeld en het echte ding is verloren gegaan; er is een nieuw soort megakaart ontstaan die het oorspronkelijke territorium volledig bedekt en deze in een woestijn heeft veranderd.’
Wat levert zo’n week zonder smartphone en sociaal media nu op? Daarvoor moeten we wel door een reeks beschouwingen van verschillende oudere en moderne filosofen. Gelukkig is dat niet onprettig lezen. Schnitzler concludeert, op basis van detox diaries die studenten bijhielden: meer aandacht, voor het hier en nu, voor de contacten met elkaar; veel minder afleiding bij werk en studie waarmee kostbare tijd beschikbaar komt; bij veel studenten betere concentratie; en een overall gelukkiger gevoel. Een paar treffende quotes: ‘De wereld werd zekerder, minder vloeibaar.’ En: ‘Dingen zijn zo mooi dat je er echt naar kijkt.’
Na een maandje zonder alcohol (januari is gelukkig nu echt voorbij) is een weekje detoxen zonder smartphone en sociale media zo gek nog niet!
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
