Gemeente in de genen - 'Leuk en leerzaam'

Er valt nog veel meer te melden over het fenomeen ‘gemeente’. In Gemeente in de genen maken Wim Voermans en Geerten Waling er een grondige studie van. Van wie is een gemeente eigenlijk? Wie bepaalt wat een gemeente is en hoe het bestuur geregeld is? Hoe passen gemeenten bij onze Nederlandse volksaard? En welke kant gaat het op met gemeenten?

Van het moeras tot landelijke regie

Om ons bestuurlijk stelsel te snappen, duiken Voermans en Waling eerst de geschiedenis in. Tot in de Romeinse tijd maar liefst, toen er her en der groepen mensen woonden in het grote moeras waar het gebied dat we nu Nederland noemen, voor een groot deel uit bestond. Het tekent onze volksaard en daarmee ons bestuur: Nederlanders moesten altijd meer strijd leveren met het water dan met vijandige legers. Een landelijk bestuur was dan ook alleen maar lastig, je was op je buren aangewezen. Het duurde maar liefst tot 1851, toen minister Rudolf Thorbecke met de Gemeentewet lukte wat niemand ooit eerder gelukt was: de gemeenten waren niet meer het centrum van de macht. Nederland werd een ‘decentrale eenheidsstaat’, onder de regie van de landelijke regering.

Lokale democratie onder druk

Die landelijke regie gaat in de ogen van de auteurs ten koste van de lokale democratie. ‘Den Haag’ drukt bijvoorbeeld regelmatig gemeentelijke herindelingen door, ondanks protesten van inwoners en gemeenteraden. Door de schaalvergroting professionaliseert het bestuur, al was het maar omdat de salarissen afhankelijk zijn van het aantal inwoners en er dus betere mensen aangetrokken kunnen worden. Gemeenteraden blijven achter in deze professionalisering. Terwijl er ook steeds meer omvangrijke taken op hun bordje komen, zoals  bij de decentralisaties in het Sociaal Domein. En het bestuurlijk landschap wordt er niet overzichtelijker op met een groeiend aantal samenwerkingsverbanden tussen gemeenten. De auteurs uiten hun zorg hierover: gemeenten worden steeds meer een ‘Febomuur voor overheidsdiensten, gerund door hoogopgeleide, professionele bedrijfsleiders’. Hun pleidooi: ’Geef de gemeente terug aan de burgers’.

Maurits en Hadjememaar

Gemeente in de genen is boeiend leesvoer voor wie geïnteresseerd is in de manier waarop ons land bestuurd werd en wordt, de machts- en rolverdeling tussen ‘Den Haag’ en de gemeenten en de manier waarop de lokale democratie zich ontwikkelt. Enige bestuurskundige basiskennis is wel handig. Voor wie de diepte in wil, biedt het boek interessante theoretische beschouwingen en een groot aantal met sappige anekdotes uit de vaderlandse geschiedenis. Over de strijdlustige stadhouder Maurits van Nassau bijvoorbeeld, die zich zo verveelde tijdens het twaalfjarig bestand dat hij maar een robbertje ging vechten met dwarse gemeenten. Of de zwerver Hadjememaar, die in 1921 in de gemeenteraad van Amsterdam werd gekozen met als verkiezingsprogramma ‘jajem en bier 5 cent’. Leuk en leerzaam dus.