Waar anders zou je met Jan en Willem Schouten willen afspreken dan in de voormalige Buys Ballotschool in Zaltbommel? Een karakteristiek pand uit de jaren dertig van de vorige eeuw, dat al decennialang onderdak biedt aan trainingsbureau Schouten en Nelissen. De oude lokalen zijn vernoemd naar tropische houtsoorten: Ceder, Meranti, Robinia, Wengé... Een ervan dient nog steeds als kantoor van vader Jan. Hij presideert er als pater familias over een carré van tafels vol paperassen, koffiekopjes en asbakken. Zoon Willem verdeelt zijn aandacht over het gesprek en een raam dat telkens open moet als de rook van Jan zijn sigaartjes te dik wordt en weer dicht als de temperatuur te ver daalt. Indachtig de titel van hun gezamenlijke boek dealen we eerst met de stress, zodat we het daarna op ons gemak kunnen hebben over het leven.
‘Wat we met ons boek willen overbrengen is dat er niets mis is met een druk en vol leven,’ vertelt Willem, ‘zolang dat leven maar in balans is en je ervan geniet. We hebben ervoor geput uit onze eigen ervaring en uit de fondslijst van uitgeverij Thema.’ Willem staat als eerste auteur op de cover van Enjoy your life, f*ck the stress. En Thema, dat is de uitgeverij die aan Schouten en Nelissen is verbonden: ook een initiatief van vader Jan. De boeken die er verschijnen hebben met elkaar gemeen dat ze allemaal gaan over persoonlijke ontwikkeling en een praktische inslag hebben. ‘Chouhaïra Mathlouthi heeft daar voor ons relevante passages uit geselecteerd. Die hebben we in een nieuw verband bij elkaar gebracht, en er quotes en excercises aan toegevoegd.’
Hongerklop
‘Stress’, legt Jan voor de zekerheid nog maar even uit, ‘komt in drie fases. In de eerste fase is er niets aan de hand en wisselen inspanning en ontspanning elkaar af. Duurt het te lang voordat je je kunt ontspannen, dan krijg je een opgejaagd gevoel. In de tweede fase dreigt dat gevoel je te gaan beheersen en moet je echt even minderen. De mensen om je heen hebben dat vaak eerder in de gaten dan jij zelf. De derde fase treedt in als je daar niet naar luistert en maar gewoon doordendert. Dan ben je als de wielrenner die tijdens de koers niet genoeg eet. Op een gegeven moment heeft die al zijn reserves opgebruikt en krijgt hij een hongerklop. Dan ligt hij uit de wedstrijd.’
Nu is Jan psycholoog, gepromoveerd psycholoog zelfs, en eigenlijk al zijn hele leven met dit onderwerp bezig. Maar wat heeft Willem met het onderwerp? ‘Nou’, zegt die alsof dat alles verklaart, ‘in ben natuurlijk opgegroeid in het gezin waarin ik ben opgegroeid. We hadden het er wel eens over en dat blijft dan toch hangen. Later ben ik er ook over gaan lezen, en nu ik een eigen bedrijf heb ervaar ik aan den lijve wat stress met je doet. Ik ben blij dat ik heb geleerd de signalen te herkennen en daar wat mee te doen. En anders heeft mijn vriendin het wel in de gaten; dan besluit zij dat ik even een dagje helemaal niets ga doen. Zoals deze week nog toen ik terugkwam van een beurs in Dubai.’
Tot het gaatje
‘Goed dat je dat zegt’, haakt Jan in. ‘Het romantische idee is toch dat je het zelf herkent en dat je dan in staat bent zelf in te grijpen. Ik ben zelf ook zo’n romanticus die gelooft in de kracht van mensen. Maar ik heb ook geleerd dat je het overzicht kunt kwijtraken en dat je het dan niet altijd meer opbrengt. Dan heb je je omgeving hard nodig. Daarom hebben we het boek ook zo gemaakt dat het én voor jou zelf eyeopeners bevat én voor de mensen om je heen. Waarbij we jou als lezer liever prikkelen met voorbeelden en quotes dan dat we je betuttelend toespreken. Want als ik ergens een hekel aan heb...’
Zelf heeft Jan een periode van een jaar of tien achter de rug waarin hij ‘tot het gaatje’ is gegaan met Schouten en Nelissen, nadat hij eigenlijk al was teruggetreden uit de dagelijkse leiding. ‘We hadden te veel hooi op onze vork genomen en we waren te groot geworden. Ik heb toen als president-commissaris mijn verantwoordelijkheid genomen. In principe blijf je op afstand maar dit was zo’n moment dat je wel moet ingrijpen. We hebben toen besloten dat we terug moesten naar onze kern, de soft skills. Dat doen we nu met een kleinere vaste staf en daaromheen een kring van vertrouwde freelancers. Onder een nieuwe directie, met mijn andere zoon Jan-Hein als voorzitter.’
New Heroes
Na bij Schouten en Nelissen orde op zaken gesteld te hebben had Jan een jaartje nodig om bij te komen. En om daarna nog eenmaal een nieuwe onderneming op te zetten: New Heroes, dat ook weer bezig is met diezelfde soft skills die hem zo na aan het hart liggen, maar dan online. Een tegendraads concept, waarbij deelnemers niet betalen voor afzonderlijke trainingen maar lid worden voor 9,95 euro per maand en er dan zo veel kunnen volgen als ze maar willen. ‘We zijn nu zo ver dat we voor onszelf en voor onze financiers weten dat de markt ons wil en dat we omzet kunnen maken.’ Machtig, vindt hij dat. Hij is er chairman van de board: een one tier constructie waarin hij vanuit zijn persoonlijkheid en zijn ervaring het jonge team kan inspireren en versterken.
Willem is blij met de zakelijke betrokkenheid van zijn vader, die hij ‘nog altijd jong van geest’ noemt en ‘up to speed’. ‘Natuurlijk vind ik hem ook wel eens een ouwe zeur, zoals wanneer hij zich zorgen over me maakt dat ik maar door blijf rijden in een oude auto. Maar als het over werk gaat nooit.’ Zelf besteedt Willem zijn meeste tijd ‒ ‘vijf dagen in de week en het weekend vaak ook’ ‒ aan Kocowisch. Daar ontwerpt en produceert hij verlichting en sieraden, zowel voor de particuliere markt als de zakelijke, in binnen- en buitenland. Net zomin als zijn vader ziet hij zich op zijn vijfenzestigste van de ene dag op de andere de deur van de zaak achter zich dichttrekken. ‘Doorwerken zit bij ons echt in de familie. De vader van mijn vader is tot zijn eenennegentigste praktiserend advocaat geweest!’
Had Jan daar ook zo’n verhouding mee, met die advocaat, van zoon tot vader en van ondernemer tot ondernemer? ‘Nee, jammer genoeg niet... Het was een goeie kerel en hij heeft op zijn manier veel voor me gedaan, maar het was een andere tijd. Ik had graag een oudere broer willen hebben, iemand waar ik als het nodig was even op kon leunen. Daarom ben ik destijds ook met Boris Nelissen gaan samenwerken toen ik opleidingen en trainingen wilde gaan ontwikkelen en aanbieden. Helaas is die onlangs overleden.’
Verlegenheid en assertiviteit
Via een ingelijst krantenknipsel met een foto waar de vader van Jan (dus de grootvader van Willem) op hoge leeftijd poseert voor zijn kantoor komt het gesprek op (over-)grootvader Schouten. Een voormalig krantenuitgever die na een scheiding naar Nederlands-Indië vertrok om daar leraar te worden aan een middelbare school. Hij maakte er studie van de verlegenheid die hem opviel in de psychologie van zijn Javaanse leerlingen. ‘Ik heb er nooit echt de vinger achter gekregen,’ vertelt Jan, ‘maar toen ik het proefschrift las dat hij daarover heeft geschreven vond ik het toch wel frappant dat ik, zijn kleinzoon, me in de jaren zeventig juist ging bezighouden met assertiviteit en daar boeken over ging schrijven. Dat was natuurlijk precies het tegenovergestelde van die verlegenheid: opstaan, je gevoelens uitspreken, en daar actie op ondernemen.’
Na zo’n duik in het verleden kan een blik op de toekomst niet uitblijven. Jan Schouten ziet zichzelf in ieder geval zakelijk langzaamaan wat meer naar de achtergrond verdwijnen, nog verder weg van het operationele dan nu al en zeker niet meer in de schijnwerpers. ‘Het schouwtoneel is nooit wat voor mij geweest.’ Stilzitten ziet hij zich niet gauw doen: daarvoor heeft hij te veel liefhebberijen. Willem Schouten gaat nu helemaal op in Kocowisch, en kan zich niet voorstellen dat het hem daar ooit zal gaan vervelen. Maar of hij er zo veel tijd in zal kunnen blijven steken als hij nu doet, is de vraag. Over een half jaartje wordt hij vader. Dan draait ‘the circle of life’ weer een slag verder en heeft hij er een bron bij van vreugde en stress.
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.