Van regels naar principes

Fascinerend, dat als reactie met dezelfde snelheid en impact nieuwe regels verschijnen. Regels met als bedoeling om in een anderhalvemeter-samenleving het maatschappelijke leven weer op te pakken. Is deze regelreflex begrijpelijk? En gaat die wel werken?

Om de eerste vraag direct te beantwoorden: ja, de regelreflex is begrijpelijk, zeker in een crisissituatie. Het opstellen van nieuwe regels is begrijpelijk vanuit onze menselijke basisbehoefte aan veiligheid en zekerheid. Met chaotische beelden uit Italiaanse ziekenhuizen kwam ook voor ons in Nederland een pikzwart doemscenario in beeld: een door het virus volledig omvergeblazen gezondheidszorg. Dank zijn een aantal strakke regels en de discipline van het grootste deel van de bevolking hebben we dit doemscenario vooralsnog met succes weten te vermijden.

Dan nu de tweede vraag: gaat de regelreflex wel werken bij het weer openen van de samenleving? Mijn korte antwoord: nee. Deze nieuwe fase is immers niet ingewikkeld maar complex. Dat wil zeggen dat eenduidige oorzaak-gevolgrelaties ontbreken. In de veranderlijkheid van complexiteit leiden regels nogal eens tot schijnveiligheid en schijnzekerheid. Een klein voorbeeld uit de horeca. Ook op terrassen moet de anderhalvemeter-regel worden gehandhaafd. Dit betekent dat je zelfs als gezin anderhalve meter afstand van elkaar moet houden, terwijl je thuis bij elkaar in bed ligt. Is dit logisch, realistisch, haalbaar? Wie wil zo’n regel handhaven? De caféhouder, de boa, de wijkagent, de andere gasten op het terras?

Wat zou er eigenlijk gebeuren als de anderhalvemeter-regel een anderhalvemeter-principe wordt? Volgens het Van Dale woordenboek is een principe een grondbeginsel, een overtuiging die aan iemands handelen ten grondslag ligt. Wat als anderhalve meter afstand van elkaar geen dogmatische regel wordt, maar een grondbeginsel? Een uitgangspunt dat een individu, organisatie of brancheorganisatie op een eigen, passende wijze kan invullen? Op een manier die een balans vindt tussen veiligheid en haalbaarheid? Zodat je als gezin gezellig dicht bij elkaar op het terras kunt zitten. Wat ruimte biedt aan een vriendengroep aan het tafeltje ernaast, die juist wel die anderhalve meter afstand nodig heeft.

De grote, maatschappelijke opgave waar we nu voor staan, het op een verantwoorde manier weer opstarten van de samenleving, vraagt om een omslag van regels naar principes. Een omslag van de standaard aanpak naar flexibel maatwerk. Het succes van de intelligente lockdown heeft bewezen dat de samenleving een grote mate van eigen verantwoordelijkheid aankan. Durven bestuurders, zowel vanuit de overheid als het bedrijfsleven, dit vertrouwen te blijven geven aan de burgers in de samenleving en aan medewerkers binnen organisaties? Kunnen we zo met elkaar een vorm van leiderschap ontwikkelen, waarin we economische waarde realiseren en tegelijkertijd de volksgezondheid blijven koesteren? Door verantwoord om te gaan met de onvermijdelijke risico’s die daar nu eenmaal mee gepaard gaan? Kunnen we ons vanuit enkele heldere principes allemaal tot risicoleider ontwikkelen?

Martin van Staveren adviseert, doceert en schrijft over realistisch(er) omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij schreef verschillende boeken, en Iedereen risicoleider: Waarde realiseren én behouden in een onzekere wereld is zijn nieuwste boek.