‘Economie en ecologie liggen in elkaars verlengde’

‘Economie is goed voor het milieu’, luidt de ondertitel van uw boek Groei en bloei. Niet veel milieuactivisten zullen zich door deze stelling aangesproken voelen. Wat wilt u hiermee precies zeggen?

De gebruikelijke opvatting is dat economie en consumptie gelijk staan aan vervuilen. Maar dat is niet juist. Ik verdedig de stelling dat een zorgvuldig milieubeleid alleen gevoerd kan worden op basis van zorgvuldige economische afwegingen. In de praktijk blijkt dat wanneer de welvaart toeneemt, mensen meer oog krijgen voor immateriële zaken. Dat is ook niet vreemd: arme mensen hebben geen tijd voor leuke dingen, zij zijn 24 uur per dag bezig eten te verzamelen. Of zij dan roofbouw plegen op hun omgeving, is niet hun eerste zorg. Milieu is een luxeartikel, zeg ik wel eens. Een tweede punt dat ik maak, is dat wanneer jij iets aan het milieu wil doen, door bomen te planten of op andere manier de natuur te beschermen, dat ook economisch handelen is. Jouw acties dragen bij aan het nationaal product. Dat bestaat immers niet alleen uit materiële zaken: ook dit soort activiteiten maken er deel van uit. Er bestaat dus geen tegenstrijdigheid tussen milieu en economie.

U beschuldigt de milieubeweging van een moralistische en te emotionele benadering van de milieuproblematiek. Wat is volgens u hun belang bij deze opstelling?

Ze weten ongetwijfeld van veel dingen meer af dan ik, ik zal in mijn boek ook best af en toe een steekje hebben laten vallen, maar wat ik ze met name verwijt is dat ze het milieu beschouwen als iets van een hogere waarde. Volgens mij is dat onzinnig: misschien dat de liefde een hogere waarde kent, maar alle andere immateriële zaken waarmee wij te maken hebben in het leven, zoals gezondheid, onderwijs en schone kunsten, maken gewoon deel uit van het economisch verkeer. Mensen maken immers rationele afwegingen: als wij ons leven willen rekken door meer geld in gezondheidszorg te steken, gaat dat ten koste van andere dingen. En wat voor economen ook telt: je kunt de kosten van je keuzen ook uitdrukken in termen van wat je dan niet kunt doen. Wat het belang van de milieubeweging is bij deze benadering, vind ik moeilijk te zeggen. Ik zal de milieubeweging niet beschuldigen van een dubbele agenda. Wel kun je vaststellen dat morele verontwaardiging de neiging heeft mensen blind te maken voor rationele afwegingen. Dat leidt tot onverstandige besluiten, zoals het aanwijzen van de auto als zondebok. Maar personenauto’s zijn verantwoordelijk voor drie procent van de uitstoot van CO2. Landbouw, ontbossing, transport zijn veel schadelijker. Het zou de milieubeweging ook moeten gaan om de vraag wat de ergste vervuilers zijn en waar je tegen de geringste kosten het meest kunt bereiken. Als je al je vernuft steekt in de opslag van CO2, dan heb je geen geld meer om andere opties te onderzoeken.

In uw boek verzet u zich tegen de wildgroei aan regels en het opleggen van verboden. In plaats daarvan pleit u voor toepassing van de principes van de vrije markt op de milieuproblematiek. Waarom is de vrije markt goed voor bijvoorbeeld de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen?

Dat kan ik het best uitleggen met een voorbeeld. Laten we het over energiebesparing hebben. Als de overheid zegt: we moeten energie besparen door die-en-die maatregelen te nemen, bestaat het risico dat de meest efficiënte oplossing over het hoofd wordt gezien. Als de overheid besluit om nu in kernenergie te stappen, zit je daar vijftig jaar aan vast. Als je het echter overlaat aan het bedrijfsleven, zullen zij zich op de meest kansrijke alternatieven storten. Er zijn allerlei leuke technieken die in de nabije toekomst een rol kunnen gaan spelen, zoals de aanleg van kleine energiecentrales aan huis. Wel vind ik dat de overheid onderzoek zou moeten subsidiëren. Dat is nuttig, want met de research gaan enorme kosten gepaard. We moeten een enorme drempel over. Maar de ontwikkeling van de techniek moet door de markt gebeuren. Daar is ook best tijd voor, want het roer hoeft niet drastisch om, daar is geen enkele grond voor. De CO2-uitstoot is een langetermijnprobleem.

U bent lovend over het principe ‘de vervuiler betaalt’. In welke mate zullen bedrijven daarmee te maken krijgen, verwacht u?

Dat is economie, kosten en baten. Vervuiling brengt maatschappelijke kosten met zich mee en die moeten worden betaald. Vroeger kon de industrie chemisch afval misschien gewoon dumpen, en de omwonenden voor de schade laten opdraaien. Nu zijn bedrijven er zelf verantwoordelijk voor om hun afval op een verantwoorde manier af te voeren. Dat moet voor alle vormen van milieuschade gaan gelden. Neem het goederenvervoer. Eén van de redenen waarom de wereldhandel floreert, is dat de transportkosten minimaal zijn. Vervoer per schip kost niets. Tegelijk is het zeer vervuilend, maar daar is weinig tegen te doen omdat het lastig is voor overheden rederijen aan te spreken of milieuheffingen op te leggen. Nu de olie duurder wordt, neemt de wereldhandel weer af en wordt het weer doelmatiger om bepaalde producten in Europa te maken. Dat is economie: er is sprake van een betere allocatie van de beschikbare middelen. Te lage brandstofkosten leiden tot een verkeerde allocatie. Dat kun je ook zien in de luchtvaart: doordat kerosine niet belast wordt, is vliegen eigenlijk te goedkoop vergeleken met autorijden, dat wel belast wordt.

Het concept ‘Duurzaam ondernemen’ heeft iets hyperigs, maar u neemt het zeer serieus. Hoe komt het dat bedrijven die duurzaam ondernemen een hoger rendement behalen?

Duurzaam ondernemen is inderdaad een vage uitdrukking. Maar wanneer je de CO2-uitstoot kunt reduceren door efficiënter met brandstof om te gaan, bespaar je tegelijkertijd geld. Duurzaam ondernemen betekent in feite zorgvuldig omgaan met je grondstoffen en energie en daarmee ga je tegelijkertijd efficiënter werken. Daar laat mooi zien dat economie en ecologie in elkaars verlengde liggen. Omgekeerd is het toch ook zo dat je geen prikkel krijgt om efficiënter te gaan werken als de transportkosten kunstmatig laag gehouden worden? Een ander punt is dat duurzaam ondernemen goed is voor het imago, en daar zullen bedrijven ook naar streven. Natuurlijk heb je bedrijven die de zaak proberen te flessen, maar dat is altijd zo.

U eindigt het boek met een positieve noot: door de groeiende welvaart in landen als China en India zal de schade die daar door menselijk handelen aan het milieu wordt toegebracht, afnemen. Waarop baseert u deze gedachte?

Dat is al even aan de orde geweest. Het is tamelijk ingewikkeld: wanneer de welvaart stijgt, krijgen mensen oog voor andere zaken dan de eerste levensbehoeften. Ook zullen mensen beseffen dat wanneer zij meer consumeren, zij tegelijkertijd meer grondstoffen verbruiken. China en India verkeren bovendien in een andere situatie dan de westerse landen. Toen het Westen en de Verenigde Staten zich ontwikkelden, leken de grondstoffen onbeperkt beschikbaar. Nu is er veel meer bewustzijn van schaarste. In mijn boek citeer ik Richard Branson: ‘China is in de gelegenheid om een voortrekkersrol te spelen bij het vinden van oplossingen voor de energieproblemen waar de wereld mee geconfronteerd wordt.’ Ik ben het met hem eens: in China kun je de grootste doorbraken verwachten, want daar is het probleem het urgentst. Ze hebben laten zien dat ze er oog voor hebben: ze zijn nu al bezig met grote herbebossingsprojecten. En de ontbossing is inderdaad een van de grootste milieuproblemen, veel groter dan de CO2-uitstoot.