‘De hogepriester van de Slow-beweging werd ik onlangs al genoemd, en een Engelse krant betitelde mij als een "slow extremist", lacht Carl Honoré. In feite gaat het om een soort sluipende culturele revolutie. Het individu, de familie, de organisatie en zelfs de wereld, allemaal zijn we op zoek naar een nieuwe balans. Ik ben heus geen revolutionair die de orde wil verstoren, en zeker ook geen charismatische aanvoerder van een actiegroep of beweging. Ik denk en werk op de eerste plaats als een journalist. Ik stel vragen, ben een waarnemer langs de zijlijn en stel me op als een sceptische commentator. Het feit dat mensen in heftige bewoordingen reageren geeft al aan dat ik blijkbaar een gevoelig punt raak.’
Aan het woord is Carl Honoré (40), geboren in Edmonton, Canada en tegenwoordig woonachtig in Londen. In 2000 werkt hij in Italië als razende reporter voor een aantal Engelse kranten en bladen. Op het drukke vliegveld Fiumicino haast hij zich om een vlucht naar huis te halen. Snel een krant scannend, staande in de rij wachtende passagiers, valt zijn blik op een artikel over One-Minute Bedtime Stories. Klassieke sprookjes bewerkt tot geluidsfragmenten van zestig seconden. Wat een oplossing voor de ‘verplichte’ voorleesavonden aan zijn dan tweejarige zoontje! Maar meteen komt hij tot inkeer. ‘Ben ik helemaal gek geworden? Mijn hele leven is veranderd in een oefening in haast, ieder uur probeer ik steeds voller te proppen. Ik ben een vrekkige Scrooge met een stopwatch geworden en het besparen van tijd. Een minuutje hier, een paar seconden daar, is mijn obsessie. En ik ben niet de enige. Iedereen om me heen – collega’s, vrienden, familie – zit gevangen in dezelfde maalstroom,’ schrijft hij enkele jaren later in zijn boek ‘Slow’.
Moedige keuzes
Het boek is het resultaat van enkele jaren onderzoek, tal van interviews en een persoonlijke zoektocht naar verdieping. Honoré ontdekt dat hij niet de enige is. Hij ziet overal ter wereld en op allerlei terreinen tekenen van een beweging die vraagtekens plaatst bij de heersende snelheidscultus en alternatieven daarvoor zoekt: op het werk, in de stedenbouw, in de muziek, in de opvoeding, op sportscholen en ook in bed. Van Slow Art tot Slow Urbanism en van Slow Education tot Slow Sex. Honoré: ‘We hebben een neurotische verhouding met de tijd ontwikkeld en zijn verslaafd geraakt aan snelheid. Met als gevolg dat mensen uit evenwicht raken en lijden aan stress, chronische vermoeidheid en depressie. We nemen onvoldoende tijd voor waardevolle contacten met familie, vrienden en bekenden en kunnen amper nog echt genieten van mooie momenten in het leven.’
Vaak zijn het ingrijpende veranderingen of crisissituaties die mensen tot inkeer brengen. Voor Honoré speelde het krijgen van kinderen een grote rol. Bij anderen komt het tot een burnout of een zenuwinzinking voordat de koers wordt verlegd. ‘Bij mij hoefde het gelukkig niet zover te komen. Maar het is ook niet eenvoudig om een andere richting te kiezen in een zo door tijd en snelheid gedomineerde cultuur. Ook nu nog word ik daar telkens opnieuw mee geconfronteerd, zeker in mijn werk als journalist. Meerdere keren per dag, elke dag opnieuw, moet je prioriteiten stellen en moedige keuzes maken.’ Zoals hij bijvoorbeeld besluit om dit telefonische gesprek een eerste keer af te zeggen omdat zijn dochtertje ziek thuis is.
Olievlek
De bewustwording van het slow-denken groeit niet alleen op het niveau van het individu en zijn of haar directe omgeving zoals het gezin, stelt de Canadees-Britse journalist. Het speelt zich eveneens af binnen organisaties en zelfs in bredere omgevingen als de maatschappij als geheel. Hij noemt het voorbeeld van Slow Cities, een groep steden en gemeenten die de kwaliteit van leven van zowel burgers als bezoekers wil verbeteren. Deze beweging werd in 1999 opgericht in Italië. Slow Cities leggen nadruk op de culturele diversiteit, op lokale en regionale specialiteiten en ze moedigen gastvrijheid aan. Dit alles in navolging van de al wat langer bestaande, bekendere en meer verspreide Slow Food beweging. Ook perken Slow Cities het verkeer in, maken straten autovrij, stimuleren mensen om te voet te gaan en nemen andere milieuvriendelijke maatregelen. Een Slow City erkent via een statement dat onthaasting niet alleen goed is voor het individu, maar ook voor de gemeenschap. Net als Slow Food heeft het initiatief zich inmiddels als een olievlek verspreid naar een tiental landen over de hele wereld.
‘Ook in bedrijven en andere organisaties zie je tekenen dat er iets gaande is. Zie jullie eigen blad Slow Management. Een senior manager bij IBM is een ‘slow e-mail’ campagne gestart. Dan hebben we het over een multinational en niet over een meditatieschool’, stelt Honoré. ‘Steeds meer bedrijven beseffen dat hun mensen creatiever en productiever worden als ze af en toe terug kunnen en mogen schakelen. Kijk eens naar de plotselinge toename van chill out rooms, yoga- en massagesessies en zelfs slaap- en duthoekjes op het werk.’ Hij weet zich gesteund door de nieuwste onderzoeken in de neurowetenschappen, die laten zien dat de hersenen bij mensen in een relaxte staat in een diepere, rijkere en meer genuanceerde denkmodus zakken. ‘Psychologen noemen dit Slow Thinking. Kunstenaars hebben natuurlijk altijd al geweten dat je het moment van het creatieve scheppen niet kunt afdwingen of opjagen en het bedrijfsleven begint dat nu ook te beseffen.’
Emerging markets
Slow denken laat zich zelfs gemakkelijk vertalen naar mondiale schaal, aldus Honoré. ‘We zijn op zoek naar een nieuwe balans, niet alleen thuis en in de boardroom, maar ook op de wereldmarkten. De gebeurtenissen in de financiële wereld hebben voor iedereen pijnlijk zichtbaar gemaakt hoeveel schade het virus van de haast op dat niveau kan aanrichten. En dan hebben we het nog niet over de gevolgen voor de economie, de voedselproblematiek en het milieu. Allemaal thema’s waarbij we tot aan de grenzen van de mogelijkheden zullen komen, zijn gekomen of deze al zijn gepasseerd. Slow denken kan helpen om nieuwe, betere vormen van het kapitalisme te ontwikkelen.’
Uit de chaos zal weer een nieuwe orde voortkomen, is zijn stellige overtuiging. ‘Ik ben een geboren optimist. Elke crisis biedt nieuwe kansen, is vaak een voorbode van een nieuw tijdperk. We hebben dat onder andere gezien na de Grote Depressie in de jaren dertig, en opnieuw na de Tweede Wereldoorlog. Blijkbaar hebben we het als mensheid nodig om de boel goed te verknallen voordat we een sprong kunnen maken.’ Was het niet Albert Einstein die zei dat we problemen niet kunnen oplossen met hetzelfde soort denken als waarmee we ze hebben gecreëerd?
Maar hoe zit het met Brazilië, Rusland, India en China en al die andere sterk opkomende landen, die maken toch niet echt aanstalten om de gedachte van Slow te omarmen? Honoré: ‘In emerging markets en ontwikkelingslanden is Slow natuurlijk altijd een vies woord geweest. Men heeft daar een houding van ‘hoofd omlaag en rennen’, om zo snel mogelijk op gelijke voet met het rijke westen te komen. Je kunt hen dat niet kwalijk nemen. Maar je ziet die landen nu één voor één aanschuiven aan de grote tafel. Enerzijds mogen ze meepraten, maar anderzijds moeten ze ook beetje bij beetje inleveren. Je zag dat onder andere in het geval van China en de Olympische Spelen. Natuurlijk kun je niet spreken van een enorme omslag, maar ik zie zelf voldoende hoopvolle tekenen. Zoals ik zei, ik ben een geboren optimist.’
Provocerend
Zoals Slow in de opkomende economieën nog niet wordt omarmd, zo stuit het concept ook hier nog op veel onbegrip en weerstand, erkent Honoré. ‘Zeker toen ik met mijn boek bezig was, kreeg ik erg sterke tegenreacties. Mensen ervaren het als een bedreiging van hun huidige manier van leven, interpreteren het al snel als afstand moeten doen van alle moderne verworvenheden zoals internet en mobiele telefoon, of denken dat ik aanzet tot ‘terug naar vroeger’. Maar ik ben helemaal niet tegen snelheid als zodanig. Ik zou zelf absoluut niet meer zonder internet en mobiele telefoon kunnen. Dat Slow een beetje provocerend werkt, een beetje de klank heeft gekregen van een geuzennaam, vind ik prima. Er is niets mis met de zaak een beetje wakker schudden.’
De filosofie van Slow gaat er zeker niet over om alles op een slakkengangetje doen, benadrukt hij nog eens. ‘Het gaat over het zoeken naar manieren om alles met de juiste snelheid te doen. Liever uren en minuten ten volle waarderen dan ze voortdurend tellen. Alles zo goed mogelijk doen in plaats van zo snel mogelijk. Het gaat er uiteindelijk om kwaliteit te verkiezen boven kwantiteit, in alles, van werk tot ouderschap. Om kwaliteit van leven.’ Dat dit gedachtegoed zich zoetjesaan toch sterk begint te verspreiden, merkt hij niet alleen aan de verkoop van zijn boek, dat inmiddels in meer dan dertig talen is verschenen. Ook het aantal hits bij zoekmachines op internet groeit. ‘Ik krijg e-mail uit alle hoeken van de wereld. Vandaar ook de website Slow Planet, om separaat van mijn persoon een platform te creëren voor iedereen die iets met Slow heeft, er iets mee wil, of er een mening over heeft. Om mensen te laten merken dat er tal van anderen zijn die met dezelfde vragen worstelen. Ik ben er geenszins op uit om een beweging vormen, met een lijst van grondregels of richtlijnen. Slow kan niet worden geformaliseerd of georganiseerd, dat staat haaks op het begrip zelf. Ook ken ik geen magische formule die oplossingen genereert. Slow borrelt overal vanzelf op en zal zijn eigen weg gaan zoeken zoals de groene beweging en het feminisme. Als een langzame revolutie.’
Over Walter van Hulst
Walter van Hulst is freelance journalist.
