Prominenten als Kees Storm (oud-bestuursvoorzitter van Aegon), Jeroen Kirch (adviseur van beloningsbureau Hay Group), Peter Gortzak (vicevoorzitter van de FNV) en Kees Cools (hoogleraar ondernemingsfinanciering en adviseur bij Boston Consulting Group) kruisten er maandagavond 26 mei de degens onder leiding van Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Broertjes. Aanleiding: het gelijknamige boek van Volkskrant-redacteur Xander van Uffelen, waarin een aantal topbestuurders (onder wie Storm) laat weten zich gekrenkt en zelfs ‘een beetje gediscrimineerd’ te voelen door de aanhoudende kritiek op hun supersalarissen. Ze willen meer begrip en waardering van de maatschappij en de politiek. Als dat eenzijdige en irritante debat aanhoudt, zien ze er niet tegenop om hun hoofdkantoren naar het buitenland te verplaatsen.
‘Door variabele beloning maken managers te snel brokken. Afschaffen dus’, luidde de eerste stelling van het debat. Maar die stelling was volgens Cools eerder een bewezen feit. Hoge bonussen laten geldbeluste managers harder lopen, maar in de verkeerde richting: ze nemen steeds meer onverantwoorde risico’s. Anders dan bij topartiesten bestaat er geen één op één-relatie tussen prestatie en beloning: de toegevoegde waarde is niet meetbaar, en er zijn tal van mogelijkheden om prestatie-indicatoren te manipuleren. Een bedrijf verkopen ‘op de top van de markt’: wiens verdienste is dat nu eigenlijk? Ook volgens Storm zat de pijn in de beeldvorming in de ontbrekende verhouding tussen prestatie en beloning. De optiewinst van Jan Bennink was buitensporig hoog uitgevallen, maar dat was het resultaat van marktkrachten, en Bennink had natuurlijk wél wat gepresteerd. Het optie-instrument was bot geworden en kon ‘exploderen’. Ook volgens beloningsadviseur Kirch was het nodig om de bonuscriteria ‘hufterproof’ te maken.
Vakbondsman Gortzak reageerde nogal zwak op de tweede stelling: ‘Werknemers protesteren veel te weinig tegen hoge salarissen’. Vakbonden moesten het onverantwoordelijke gedrag van de bedrijfstop niet gaan kopiëren door ook 20 procent loonsverhoging te eisen. Hij verwees door naar de politiek en de besturen van de pensioenfondsen, en zag bescheiden tekenen van kentering bij de minister van Financiën en de aandeelhouders van Philips en Corporate Express, die onlangs hadden geprotesteerd tegen de hoge beloningen van de top. Storm waarschuwde meteen dat het FNV vooral niet te optimistisch moest zijn over aandeelhouders als natuurlijke bondgenoten: ‘Als je te aardig bent en voor andere doeleinden gaat dan de winst, wordt je gewoon opgegeten. Het is eten of gegeten worden. Zo zal het altijd blijven’. Een reactie uit de zaal: ‘Dat is een beestachtige mentaliteit waar we ons niet bij moeten neerleggen.’
Even duidelijk was Storm over de derde stelling: ‘Salarisprotest leidt tot vertrek van hoofdkantoren uit Nederland’. Van de ondernemingen waar het om ging, waren vaak niet meer dan twee procent van de werknemers Nederlands, het waren dus geen bedrijven die ‘van ons’ zijn. We moesten die 3-4 incidenten en die 30-40 topsalarissen niet groter maken dan ze waren. Nederland had er recht op om na elk jaarlijks Volkskrant-lijstje van topbeloningen weer even te roepen ‘Ooh! Bah!’, maar daarna gingen we over tot de orde van de dag. Vakbondsman Gortzak vond het echter vreemd dat het vooral ging over geraakte ego’s en niet over het belang van de onderneming. Andere criteria voor vestiging waren belangrijker dan een hoog inkomen, zoals stabiliteit, politieke democratie en arbeidsrust.
De vierde stelling: ‘Beloningsbureaus moeten meer open kaart spelen over hun adviezen’ was een kolfje naar de hand van Kirch, die de vertrouwelijkheid benadrukte van de relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Welke maatstaf moest er trouwens worden aangelegd voor maximering: zes keer, tien keer of 315 keer modaal? Daar kwamen we niet uit. Het surrogaat was om eens bij de buurman te gaan kijken. De beloningshoogte in Nederland blijkt dan terughoudend: terwijl wij ons druk maken om drie miljoen per jaar, doen ze dat in Engeland om tien miljoen en in de VS om vijftig miljoen. Een hoop heisa om niks dus. Kirch constateerde wél een verschil van dag en nacht tussen nu en zo’n zes jaar geleden: er was nu veel meer discussie over of we ‘met de markt mogen meedraaien’ of hiervoor ook prestaties moeten leveren. Niet lang geleden was de vaststelling van beloningen nog ‘gooi- en smijtwerk’, nu was het serious business: commissarissen keken veel kritischer naar de vergelijking met andere bestuurders.
Ex-bestuurder Storm hield vol dat er geen steen der wijzen bestond: er was eenvoudig geen mechanisme om hierover overeenstemming te bereiken. Maar vakbondsman Gortzak vond dat er toch per onderneming kon worden geprobeerd om rechtvaardige beloningscriteria te formuleren, waarbij ook andere maatstaven zouden moeten gelden dan winst per aandeel, zoals klanttevredenheid, veiligheid en duurzaamheid. We moesten een bedrijf meer gaan zien als een gemeenschap van werknemers. Voor auteur Van Uffelen, die het debat afsloot, school de intellectuele winst van de avond in de gedeelde overtuiging dat er iets aan de maximering van variabele beloningen moest worden gedaan, en dat er in elk geval een discussie was gestart over een beschaafde verhouding tussen werkvloer en top. Maar de diepere meningsverschillen over de aard van het menselijk beestje werden op deze gedenkwaardige avond niet overbrugd.
Over Dick Pels
Socioloog en filosoof Dick Pels is essayist voor onder andere NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Hollands Diep. Hij is (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Daarnaast is hij een van de oprichters van de progressieve denktank Waterland.
