Filosoof Roman Krznaric spoort ons aan om na te denken over de mensen die minstens zeven generaties na ons leven. Dat helpt om ons op te stellen als goede voorouders die zorg dragen voor hun nageslacht.
Vanuit een humanistisch oogpunt is het niets minder dan rechtvaardig om de mensenrechten van onze nakomelingen te respecteren. In de afgelopen twee eeuwen is de slavernij afgeschaft, zijn vrouwenrechten verbeterd en is er aandacht gekomen voor de gelijkwaardigheid van culturele minderheden zoals mensen die zich identificeren als LHBTQI+. De volgende stap is om de rechten van toekomstige generaties te erkennen en mee te wegen in keuzes die nu worden gemaakt. Krznaric haalt daarvoor vier morele motieven aan om mensen gelijkwaardig te behandelen ongeacht waar en wanneer ze zijn geboren. Zo kunnen we bij onze keuzes zorgvuldig de belangen afwegen tussen de huidige en toekomstige wereldbevolking en de aarde idealiter een stukje mooier achterlaten dan we haar hebben aangetroffen.
Een goed voorbeeld van onze vermogens om aan de lange termijn te denken is volgens Krznaric de bouw van kathedralen. Zo duurde de bouw van de kathedraal van Ulm in Duitsland maar liefs vijfhonderd jaar. De architecten en opdrachtgevers hebben hem nooit af gezien. De basiliek van Gaudí in Barcelona is op dit moment het langst lopende bouwproject en zou worden opgeleverd in 2026. Bij ernstige problemen, zoals de vervuiling door open riolen in Londen in de negentiende eeuw, lukt het ons ook om oplossingen voor de lange termijn uit te werken. Krznaric vreest dat we de ernst van klimaatverandering niet genoeg voor ogen zien, wat ons tegenhoudt om voor echte langetermijnoplossingen te gaan.
Een succesvolle manier om het kathedraaldenken te stimuleren is het doen van toekomstverkenning. Dat helpt om de verbeeldingskracht over de toekomst aan te boren, meer inzicht te krijgen in de dynamiek van veranderingsprocessen en hierop te kunnen anticiperen om te bouwen aan een betere en mooiere toekomst. Als toekomstverkenner kan ik dat vanuit mijn eigen praktijk alleen maar beamen. Geregeld wordt in projecten een stoel neergezet voor toekomstige generaties, zodat die ook aan tafel zitten en hun stem gehoord kan worden in de dialoog. Soms worden experts uitgenodigd van denktanks die zich inhoudelijk hebben verdiept in de belangen van generaties eeuwen na ons.
Krnzaric gaat verder met de strategieën voor langetermijndenken. Deze haken aan op onze overtuigingen en idealen, zoals ons geloof in technologische oplossingen of onze wens om te leven binnen de grenzen van de draagkracht van de aarde. Een belangrijke vraag is immers: welk doel hebben we voor ogen bij onze beelden over de eeuwen na ons?
Krnzaric is zijn loopbaan begonnen als politicoloog-onderzoeker en heeft zich verdiept in het meten van bestuurlijke prestaties. Zijn analyse van democratische mogelijkheden om politieke kortzichtigheid tegen te gaan is mede daardoor scherp en concreet. Hij ontkracht de gedachte dat alleen een autocratie in staat zou zijn om de benodigde maatregelen door te voeren voor de lange termijn. Zijn analyse van de Intergenerationele Solidariteitsindex uitgezet tegen de V-Dem index (die democratische prestaties meet) ondersteunt hem daarin. Sterke democratieën blijken het beste te scoren op intergenerationele solidariteit, al zijn daar nog steeds veel stappen te zetten. Om ze daarmee te helpen geeft hij een uitwerking van de ontwerpbeginselen van diepe democratie en hoe dit in de praktijk zou kunnen werken.
De goede voorouder is in allerlei opzichten een sterk boek. Krnzaric presenteert een krachtige metafoor van de eikel, die symbool staat voor het planten van bomen en bossen voor ons nageslacht. En het andere uiterste, de marshmallow die symbool staat voor het kortetermijndenken, verwijzend naar het beroemde onderzoek met kinderen die niet konden wachten op een grotere beloning dan de schaal spekkies die voor hun neus stond. Centraal staat de onzelfzuchtige held Jonas Salk die in 1955 het poliovaccin zonder patent erop te nemen aan de mensheid schonk (in plaats van het vaccin in geheime onderhandelingen aan ieder land afzonderlijk te verkopen). Salk is een grote inspiratiebron voor het boek geweest, en was degene die zich op latere leeftijd uitdrukkelijk de vraag stelde: Zijn wij goede voorouders? Krnzaric geeft een sterke analyse, goede onderbouwing en praktische handvatten om ons te kunnen opstellen als goede voorouders. Ik hoop dat veel mensen hiermee aan de slag gaan.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
