Management Accounting & Control (MAC) is van oudsher gericht op cijfers, en gaat om vragen als: worden budgetten gehaald, zijn de kosten niet overschreden? In ‘Van Cijfers naar Waarden, de nieuwe realiteit voor management accounting en control’ beschrijft Kees Tillema de tekortkomingen van de huidige werkwijzen en geeft hij invulling aan een nieuwe vorm van MAC.
Het boek is theoretisch ingestoken, met veel verwijzingen naar andere denkers. Ik vond het daardoor wat moeilijk leesbaar. De hoofdstukken waarin de auteur zijn eigen mening geeft, hoofdstuk 7 en 8, daarentegen waren goed leesbaar en helder geschreven.
In de praktijk en ook de maatschappij zien we diverse bewegingen, bijvoorbeeld van controle naar vertrouwen. Vanaf de massaproductie en het opdelen van productie in kleine brokstukken/stapjes was het motto om de processen te beheersen. Dit door het maken van gedetailleerde procesbeschrijvingen en het toezien dat deze procesbeschrijvingen gevolgd werden. Verstoringen waren dan vaak te wijten aan het niet volgen van de procesbeschrijvingen.
Tegenwoordig komt steeds meer de balans tussen ‘harde’ zaken en ‘zachtere’ zaken (soft controls) aan bod. Mijn collega Muel Kaptein heeft daar een interessant boek over geschreven, ‘Waarom goede mensen soms verkeerde dingen doen’ . Dit uitgangspunt komt ook sterk terug in het boek van Kees Tillema, ook een oud-collega, waar vertrouwen steeds belangrijker wordt.
Daarnaast beschrijft hij ook de ontwikkeling van vaste structuren naar flexibele, de ontwikkeling van optimalisatie en efficiency naar innovatie en effectiviteit en tot slot de ontwikkeling van economische winst naar meervoudige opbrengsten. Dit zijn allemaal maatschappelijke ontwikkelingen die hun weerslag hebben op MAC zoals dat in gebruik was, dat begint daarmee aan toegevoegde waarde te verliezen en voldoet daarmee niet aan het uiteindelijke doel, management helpen te sturen.
Naast maatschappelijke ontwikkelingen zijn er ook sociologische aspecten die meespelen. De mens werd vroeger gezien als economisch gericht, als hij maar meer beloning krijgt dan worden de werkzaamheden wel op de juiste manier uitgevoerd. Van dat beeld komt de theorie echter steeds meer terug, de mens wordt gezien als sociaal en interacterend met zijn omgeving. De vraag die daarbij rijst is of de huidige methoden van aansturen daarbij nog steeds de juiste zijn. Moeten medewerkers worden gestuurd op planning, foutenreductie en spelregels of meer op hun bijdrage aan samenwerken, conflicten oplossen en sfeer?
In het model dat Kees Tillema ontwikkelt komen beide aspecten aan bod, zowel de zachte als de harde kant. Hij zet daarbij 24 bouwstenen uiteen die moeten leiden tot een meer toegespitst MAC. Deze bouwstenen worden onderkend op het gebied van plannen, verbeteren en vernieuwen, beheersen en verantwoorden. Het boek bevat daarmee wel een tegenstrijdigheid, enerzijds wil de schrijver min of meer af van de lijstjes (een van de conclusies van zijn gesprekken was dat gesprekspartners zich ernstig gehinderd voelen door wetten, regels en systemen van buitenaf), terwijl hij zelf 24 bouwstenen geeft om aan te voldoen.
Qua bouwstenen kan iedereen eruit halen wat voor hem/haar relevant is. Mijn inziens zitten er zeer relevante bij, waarbij de focus op persoonlijke uitdagingen (de sociale kant) en het minder hard zijn (minder gericht op budgetten, maar meer op doelstellingen) mij het meest aanspraken.
De schrijver geeft ons als lezers als uitsmijter nog een mooi doorkijkje waarom het sturen op kosten niet goed werkt:
- Er wordt te veel met gemiddelden gewerkt, zoals gemiddeld uurtarief of gemiddeld margepercentage;
- Verschil tussen kosten en kasstromen, deze worden te vaak door elkaar gehaald;
- Overmaat van detaillering, het zogenaamde spreadsheetmanagement;
- Onduidelijke relatie tussen kosteninformatie en actie. Welke acties leiden tot of beïnvloeden welke kosten?
Een andere conclusie van de interviews was dat directeuren en bestuurders volop hun eigen gevoelskompas vertrouwen en daar ook naar handelen. Daarmee rijst feitelijk de vraag wat de toegevoegde waarde is van MAC. De gedefinieerde bouwstenen bieden mijns inziens niet voldoende om deze vraag te beantwoorden. Helaas gaat de schrijver hier niet meer op in, wellicht onderwerp voor een volgend boek?
Over Jan Hoogstra
Jan Hoogstra heeft meer dan 25 jaar ervaring als IT-adviseur en IT-auditor bij grote accountants- en adviesbureaus. Tijdens zijn loopbaan heeft hij veel opdrachten gedaan op het gebied van informatiebeveiliging en optimalisering van de inzet van IT. Jan is directeur bij CognoSense, dat gespecialiseerd is in de menselijke kant van IT.
