'De cultuur van het nieuwe kapitalisme' bestaat uit vier hoofdstukken die je het beste kunt zien als hoorcolleges over de invulling van arbeid in de 21ste eeuw. Hij schetst daarin een onrustbarend en ontluisterend beeld van zijn gesprekken in Amerika en Engeland met werknemers over arbeid. Het lijkt me een uiterst relevant boek voor beleidsmakers, in het bijzonder politici en nog meer voor de beleidsmakers in het onderwijs. Voor wat voor arbeidsmarkt stomen we precies onze 'kids' klaar? De thema's die Sennett behandeld zijn bureaucratie, talent en het spook van de overbodigheid, consumptie van politiek, en tot slot sociaal kapitalisme in onze tijd. Wat doet het boek? Het geeft je een interpretatie van de wereld om je heen en wat je overkomt als je in een grote onpersoonlijke organisatie werkt. Maar die organisatie is inmiddels verder doorgetrokken naar de samenleving, onder andere in de politiek en in onze opleidingen.
Ik probeer hier een beeld te geven van het begrip ' het nieuwe kapitalisme' en welke cultuur daarmee samenhangt. Het nieuwe kapitalisme kennen we overigens al. Sla op een willekeurige dag de krant open en je leest over hedgefondsen die vanuit aandeelhouderperspectief meer grip proberen te krijgen op de organisaties waarin ze beleggen (bijvoorbeeld ABN-AMRO of Stork). Het bijbehorende gedrag is dat van de moderne consultant, stelt Sennett. Ze rennen van project naar project, zijn flexibel, werken in steeds wisselende teams, zijn sociaal vaardig, dragen bij tot een aanhoudende managementvernieuwing, en ze verstaan de kunst van het problemen oplossen ongeacht de context. Inhoud is hierbij maar lastig omdat het je belemmert, en zo eroderen ze de waarde van opgebouwde ervaring die in de organisatie aanwezig is. Ze dragen bij aan een prestatiegerichte wereld waarin iedereen alleen nog maar individueel bezig is om zijn eigen hachje te redden. Die wereld dus, compleet met de sociale formule: 'Ik kan met iedereen samenwerken.' Dit vergt een bepaald type mens en u ziet de link naar onze onderwijsvernieuwing (het zogenaamde 'nieuwe leren'): zelfredzaamheid en vooral het aanleren van algemene sociale competenties. De plek waar wij werken, is namelijk niet langer een veilig dorp, maar een treinstation met continu aankomende en vertrekkende passagiers. Sennett haalt de filosoof Zygmunt Bauman aan als hij spreekt over 'de vloeibare moderniteit'. Prestaties uit het verleden zullen steeds minder gan tellen, je potentieel talent (geformuleerd in je POP) wordt steeds belangrijker. Zijn gesprekken met medewerkers in Amerika en Engeland brachten Sennett tot de conclusie dat de zogenaamde middenklasse in toenemende mate het gevoel heeft een stuurloos bestaan te leiden. De gemiddelde Amerikaan aanvaardt alle veranderingen relatief gelaten. Berusting is hier het juiste woord. Wat kún je er ook tegen doen? De stelling van Sennett na al zijn gesprekken: alle mooie woorden ten spijt zijn mensen door alle veranderingen niet vrijer geworden. Integendeel zelfs! In het laatste hoofdstuk, 'Sociaal kapitalisme in onze tijd', komt Sennett tot de conclusie dat de werknemers die hij heeft gesproken een mentaal en emotioneel anker nodig hebben. Op dit moment komen ze meer en meer in een fase van 'wat blijft er toch weinig over van je dromen in het echte leven'. Organisatie worden te grootschalig, ze centraliseren macht, en macht is bovendien gescheiden van autoriteit. Als een organisatie niet loyaal is aan zijn mensen, mag je dan wel verwachten dat de mensen dat zijn naar de organisatie? Sennett beschrijft in 'De cultuur van het nieuwe kapitalisme' die nieuwe culturele ankerpunten, maar die laat ik hier achterwegen. Alleen een recensie lezen is niet genoeg om te zeggen: ik kén dat boek
