Stil de tijd

'Als je over de tijd nadenkt, glijdt hij uit je hand en vliegt bij je vandaan,' zei de Griekse denker Zeno 125 jaar geleden al. En we raken nog steeds in verwarring van vragen als 'wat is tijd?' Want als de tijd regelmatig door de klok weggetikt wordt, waarom duurt het ene uur dan zoveel langer dan het andere?

Joke Hermsen onderneemt in 'Stil de tijd' een poging om meer grip te krijgen op het denken over tijd en roept daarbij de hulp in van filosofen als Kant, Bergson, Heidegger, Bloch, Arendt en Sloterdijk. Geen lichte kost, maar gelukkig is het geen zwaar filosofisch overzicht geworden en verwoordt ze de inzichten van de filosofen helder. De filosoof Henri Bergson maakt onderscheid tussen de mechanische kloktijd, die onze agenda beheerst en waardoor we opgejaagd worden, en 'tijd als duur', innerlijke tijd, de tijd zoals wij hem beleven. In deze duurtijd kan de betere kant van de mens zich tonen. Hoe dat gebeurt, onderzoekt Hermsen bij schrijvers, musici en kunstenaars die de ervaring van die andere tijd in hun werk verbeelden.

Elk essay is een afgerond geheel met een eigen invalshoek, over bijvoorbeeld de boeken van Proust en Woolf, de muziek van Ten Holt, de schilderijen van Rothko, de foto's van Luyten, de bellenblazer bij Van Eeden en Sloterdijk en twee essays over haar eigen tijdbeleving op het platteland. Als rode draad lopen daar de filosofische ideeën doorheen waardoor alles tezamen een interessant palet vormt over tijdbeleving. Ik kan hier wel proberen een samenvatting te geven van 'Stil de tijd', maar eigenlijk doet Hermsen dat zelf veel beter. Bij het tabblad Overzicht op Managementboek.nl staan twee filmpjes van totaal 18 minuten, die in beeld en geluid een mooi idee geven waar dit boek in hoofdlijnen over gaat. Wat daarin niet ter sprake komt, maar in het boek wel, zijn de diepere en moeilijker grijpbare zaken die zij aan de orde stelt, zoals de tijdloze ziel, de onverwoestbare kern van de mens, het zelf dat zich onderscheidt van het ik.

Onderwerpen die tot nadenken stemmen. Het helpt als u enigszins bekend bent met de materie, maar de gedachtegang van Hermsen is ook te volgen zonder volledig thuis te zijn in het gedachtegoed van de filosofen of zonder de boeken van Proust en Woolf gelezen te hebben. Ze geeft voldoende citaten om haar verhaal te onderbouwen. Naast de enkele afbeelding in het boek zijn de werken van Rothko en Luyten en de muziek van Ten Holt natuurlijk op internet te vinden. Als u er niet bekend mee bent, doet u uzelf een genoegen om die op te zoeken; het boek zal u nog meer te zeggen hebben.

Tijdens het lezen van 'Stil de tijd' heb ik heen en weer gezwalkt tussen dankbaarheid voor de heldere uitleg, instemming met haar interpretatie van kunst en muziek, blijde verrassing over onverwachte verbanden, stimulans om me in onbekende zaken te verdiepen en ergernis over het ontbreken van noten en literatuurlijst. Dit is een boek dat het verdient om langzaam en aandachtig gelezen te worden. Het past helemaal bij de trends van slow food en slow management. En nu maar hopen dat de mensen die dit boek het hardste kunnen gebruiken, de kloktijd-verslaafden, er ook de tijd voor vrij maken!