Hans van Leeuwen en Hans van Leeuwen hebben met het boek 'Organisaties veranderen met programma's' de veranderkundige managementpraktijk op het oog. In elke organisatie doen zich veranderprocessen voor die zich volgens de auteurs goed lenen voor een programma-aanpak. Maar moet je met programmamanagement meteen veranderprocessen centraal stellen? Dat lijkt mij niet. In complexe researchtrajecten en productieprocessen kan programmamanagement zich uitstekend bewijzen door met de juiste competenties binnen een gecontracteerde tijdsperiode resultaten neer te zetten. En niet alleen daar! Bij de overheid vindt geregeld de discussie plaats of we wel moeten doorgaan met de verschillende overheidslagen (provincies eruit?). Hebben waterschappen nog wel een plaats en kan het aantal gemeenten niet verminderen? Mogelijk wel, mits we een efficiëntere en effectievere werkwijze invoeren. Volgens burgermeester De Graaf van Nijmegen kunnen we zelfs de ministeries opdoeken (NRC, 9 november 2009). Volgens hem kunnen we met ondersteuning van centrale stafafdelingen coalitieprogramma's uitvoeren. Programmamanagement zou dan dé werkwijze zijn om die programma's een maatschappelijke plaats te geven. Op zich zijn dat al zware en complexe ingrepen: het managen van programma's met mensen in tijdelijke netwerkorganisaties en niet meer het managementaccent op heilige huisjes, eilanden en koninkrijkjes. De auteurs presenteren programmamanagement goed in hoofdstuk 3, maar dat had uitgebreider gekund als het focuspunt was om programmamanagement als basiswerkmethode om organisatiedoelen te realiseren. Maar de auteurs gaan verder en willen door middel van programmamanagement veranderprocessen leiden. Daarmee krijgt verandermanagement weer een plaats in de maakbare wereld van exact vooraf te definiëren resultaten, faseringen en stappenplannen. En dat is bij verandermanagement een mythe gebleken. De complexiteit van veranderkunde is meer gediend bij methoden die het accent leggen op het spreiden en dus delen van verantwoordelijkheden bij het realiseren van de veranderingen. Verandermanagement programmamatig aanpakken, claimt volgens Van Leeuwen en zijn naamgenoot dat de programmamanager de echte leider is en dus alles moet begrijpen en weten. Hij moet verbinden op basis van het 7S-model en de principes van programmamanagement. Met deze ontwerpaanpakken neemt het totale strategische vermogen en het leer- en verandervermogen van een organisatie in haar turbulente context niet toe. We krijgen op die manier geen robuuste en zelfnavigerende medewerkers. De organisatie blijft nog steeds afhankelijk van de leider door veranderprocessen te sturen vanuit programmamanagement. De veranderkundige praktijk is meer gediend met aanpakken die het accent leggen op de procesaanpak, co-creatie of partnerschap. In die paradigmatische voorstellingen is niet het doel heilig, maar de veranderkundige richting in combinatie met de veranderenergie van mensen. Die energie laat zich niet zomaar inplannen in projectfaseringen en programmafasen bij veranderprocessen. Ik hoop dat Van Leeuwen en Van Leeuwen een volgend boek uitbrengen met een zwaar accent op programmamanagement als reguliere werkmethode in complexe organisaties. Een suggestie daarbij (want node gemist in dit boek): besteed meer aandacht aan organisatiecultuur. Zoals in het voorwoord van 'Organisaties veranderen met programma's' gesteld, hangt succesvol programmamanagement af van een verstandige toepassing. We weten dat niet elke cultuur als verstandig is aan te merken en daarom aan zichzelf ten onder kan gaan.
Over Peter van den Boom
Peter van den Boom is consultant bij Boom Training and Consultancy en docent bij verschillende master- en MBA-opleidingen. Hij is tevens auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
