De leiderschapscarrousel

Elke tijd vraagt om zijn eigen leider en deze doet er goed aan daar gedegen rekening mee te houden. Dit is kort en krachtig de conclusie van het onderzoek dat de historici Sjoerd Keulen en Ronald Kroeze voor De leiderschapscarrousel deden. Zoals wetenschappers betaamt, gingen zij niet over één nacht ijs en interviewden vele Nederlandse politici, hoge ambtenaren en directeuren van de laatste 50 jaar. De openhartige gesprekken met Wim Kok, Arthur Docters van Leeuwen, Cees van der Hoeven en hun tijdgenoten vormen de hoofdmoot van het boek. Met hun gedegen historische achtergrond en ruime kennis van de veranderkundige literatuur analyseerden de onderzoekers vervolgens de interviews en stelden daarmee een boek samen, dat mij van begin tot eind boeit. Keulen en Kroeze schreven kortom een rijk en belangwekkend boek, dat eigenlijk uit drie boeken bestaat: een feest van herkenning, een serieus studieboek en een hartstochtelijk pleidooi om rekening te houden met de historische context. Het eerste is leuk voor op het nachtkastje, de laatste twee horen thuis in de boekenkast van elke huidige en toekomstige leider. De indeling van het boek is chronologisch maar ook thematisch. Voor elke periode en kwestie spraken de schrijvers met prominente leiders uit die tijd en onderbouwen daarmee vervolgens hun centrale stelling, namelijk dat goed leiderschap tijdgebonden is. Deze werkwijze heeft als voordeel dat snel duidelijk wordt dat de tijdgeest een bepaald type leider maakt of breekt en niet andersom. Een nadeel is dat de continuïteit in de verhalen soms wat zoek raakt, citaten een enkele keer meerdere malen voorkomen en de lezer steeds nieuwsgieriger wordt naar de volledige inhoud van de interviews. Het grote voordeel van de methode van Keulen en Kroeze is dat het een zeer levendig en afwisselend boek oplevert. Naar mijn smaak laten de schrijvers zich met name in het tweede deel van het boek iets te veel meeslepen door hun gevoel dat de geschiedkundige blik op leiderschap wordt 'ondergewaardeerd'. Dat het noodzakelijk is om serieus rekening te houden met de historische context wanneer we opkomst en val van leiders willen begrijpen, blijkt ruim voldoende uit de hoofdtekst. Dat hoeft er niet nog eens extra ingehamerd te worden. Bovendien spelen, naast de historische context, ook andere onderdelen van de omgeving (het type organisatie, het aantal volgers etcetera) een belangrijke rol. Het werkt versluierend om dit allemaal samen te vatten onder de term 'tijdgeest'. Daarnaast bepaalt de manier waarop homo sapiens samenwerkt, ruilt en volgt de bandbreedte waarbinnen leiderschap kan ontstaan. Kortom, de historische dimensie, hoewel uiterst belangrijk, is nu ook weer niet het hele verhaal. De schrijvers zijn goed op de hoogte van de internationale bronnen. Maar Engelse citaten binnen doorlopende Nederlandse zinnen vind ik hinderlijk bij het lezen, zeker wanneer meerdere malen per bladzijde van taal gewisseld wordt. Misschien dat dit in een volgende versie van het boek verbeterd kan worden. Mocht u van hypes en managementgoeroes houden, dan bent u na lezing van dit boek definitief genezen. Een leider moet niet op zoek gaan naar de heilige graal van leiderschap maar zijn energie steken in het bedenken van een overtuigend verhaal. Daartoe dient hij zich onder meer te verdiepen in de historie van de organisatie en haar omgeving. Jan Timmer geeft dat goed weer wanneer hij naar aanleiding van de Centurion operatie stelt: 'Verandermanagement is primair een emotioneel proces. Het gaat om het raken van mensen, zodat ze tot verandering bereid zijn.' Alleen dan zal een leider volgers krijgen en niet uit de annalen geschrapt worden. Dit boek laat zien dat er geen andere weg is naar succesvol leiderschap en eeuwige roem. En is dat niet wat elke leider wil?