René Weijers is gedreven door zijn fascinatie voor de kernopgaven op de agenda van topbestuurders en topmanagers. Zij staan in het brandpunt van de belangstelling, maar de aandacht is vaak negatief, want al te gretig wordt de nadruk gelegd op hun falen en dwalen. De auteur, met een rijke ervaring in het adviseren van topmanagers en topbestuurders, bekijkt hen vanuit een andere invalshoek: wanneer gaat het goed en hoe doen zij dat? Met interessante uitkomsten. 'Dienen en Deugen' is het resultaat van een promotieonderzoek naar deugdzaamheid en bekwaamheid van topbestuurders.
De onderzoeksvraag en methodologie
Wat zijn de leidende principes en kwaliteiten van 'goede' topbestuurders? En het gaat dan om bestuurders en managers in eindverantwoordelijke posities. Dit is de centrale vraag in dit kwalitatieve onderzoek. 'Dienen en Deugen' is als proefschrift verdedigd op 11 november 2011 voor de Tilburg University. De methode die René Weijers hanteert is die van systematisch literatuuronderzoek, uitvoeren van gestructureerde interviews en onderzoekssynthese.
Zo komt Weijers tot de synthese dat goede topbestuurders deugdzame en bekwame leiders zijn, die twee kwaliteiten in hun repertoire van handelen laten zien. De eerste noemt Weijers being: integriteit, geloofwaardigheid, authenticiteit, moreel gezag en verantwoordelijkheidsbesef. En daarnaast gaat het om doing, waar het gaat om drie samenhangende kerntaken: sturen, organiseren en inspireren.
Bij de literatuurstudie hanteert Weijers vier perspectieven.
- sociaal constructivistische en filosofische perspectief. De werkelijkheid wordt opgevat als het resultaat van processen van betekenisgeving en topmanagers opereren zowel in een sociale werkelijkheid als in een min of meer feitelijke.
- externe en interne perspectief. De context van de dynamische informatiemaatschappij en die van de bestuurlijk complexe organisaties.
- cognitieve en normatieve perspectief. In dit perspectief gaat het om problemen in oplopende graad van lastigheid en vraagstukken van normen en waarden met deugden als kompas.
- en het perspectief van leiderschap in bestuursposities. Hier concludeert Weijers dat het verbindende idee in alle leiderschapstheorieën deugdzaamheid en bekwaamheid is.
Ter verdieping van de inzichten uit de literatuur voert de auteur diepte-interviews met tien topbestuurders en topmanagers uit middelgrote en grote profit- en non-profit-organisaties. Weijers sprak onder meer met Herco Uniken Venema (president Rechtbank Utrecht), Dick Berlijn (oud-commandant der Strijdkrachten), Bert Heemskerk (oud-bestuursvoorzitter Rabobank) en Goof Hamers (president directeur IHC Merwede).
Onderzoeksynthese
In een buitengewoon boeiend hoofdstuk 'Impressies en inzichten' gaat de auteur op zoek naar de grootste gemene delers uit de gevoerde interviews, wat moet leiden tot antwoord op de centrale onderzoeksvraag, ik noem de gemene delers;
'De inhoud van de bestuursopgave' wordt bepaald door de externe en interne context van de onderneming, maar ook door de opvattingen, stijl en karakter van de bestuurder. 'De bestuurlijke opgave vergt zowel cognitieve bekwaamheden als een morele opstelling in houding en gedrag', aldus Weijers.
'De aard van de bestuursagenda' wordt voornamelijk bepaald door het soort problemen waarvoor bestuurders worden gesteld, in een oplopende graad van lastigheid gerangschikt. Niets is zeker of voorspelbaar en dat vergt een nuchter analytisch vermogen.
'De 'kopzorgen' van topbestuurders' ervaren zij zelf eerder als uitdagingen dan als problemen. Zij verheffen die uitdaging tot 'een persoonlijk verhaal' waarmee zij in samenspraak met anderen in hun omgeving zoeken naar 'het verbindende verhaal'.
'De wijze waarop topbestuurders complexiteit en onzekerheid hanteren' wordt gekenmerkt door het steevast zoeken naar dialectiek, dialoog, mobiliseren van denkkracht en collectief inzicht.
'Het handelingsrepertoire' van topbestuur en leiderschap hangt nauw samen. De topbestuurder is een leider die wijs en inspirerend is en zichzelf niet te ver boven anderen stelt.
Kritiek
Ik heb, behalve wat details, een drietal hoofdpunten van kritiek. Twee daarvan hebben betrekking op de methodologie. Weijers heeft de ambitie gehad, zoals hij zelf schrijft, om waarde(n)volle inzichten en plausibele redeneringen in beeld te brengen over goed bestuur. Hij gaat uit van de zelfperceptie van de geïnterviewden en zegt zich dat te realiseren. Maar alleen dat garandeert niet dat hij mooiere beelden krijgt voorgeschoteld dan wanneer hij daarnaast ook anderen had ondervraagd over de door hem geïnterviewde topbestuurders.
De auteur had daarnaast ook topbestuurders kunnen interviewen die niet als 'goed' staan aangeschreven. Weijers schrijft over zijn gesprekspartners: 'Zonder uitzondering spreken ze met bevlogenheid en betrokkenheid over hun werk... Ze onderstrepen het cruciale belang van verbinding met anderen...' (pag. 182). Dit zou zomaar gezegd kunnen zijn door Louis van Gaal, Cees van der Hoeven, Rijkman Groenink en Dirk Scheringa, om er maar een paar te noemen.
Een ander punt van kritiek is het naar mijn smaak conceptueel niet goed uit elkaar houden van de begrippen 'gecompliceerd' en 'complex'. Iets wat gecompliceerd is, kan worden vereenvoudigd, kan in onderdelen uiteen worden gehaald, zoals een automotor, en weer in elkaar worden gezet. Bij complex kan het eerste wel, maar het tweede niet, zoals bij het menselijk lichaam. Zou het kunnen dat goede topbestuurders dit heel goed weten en de andere niet, zoals Cor Boonstra, die Philips zag als 'een bord spaghetti' en er 'een bord asperges' wilde maken?
Balans
Weijers schreef een buitengewoon relevant boek. We lijken niet zo heel veel te leren van de vele slechte voorbeelden, wellicht des te meer van de goede. Hij stelt voor om in plaats van 'naming and shaming' over te gaan tot 'naming and faming'. Goede topbestuurders gaan primair voor waarde en welvaart en winst is geen doel, maar indicator voor succes.
Weijers schrijft boeiend en in bloemrijke taal, een verademing voor wie veel proefschriften leest. Aanbevolen dus!
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
Deze website maakt gebruik van verschillende soorten cookies.
Sommige cookies worden geplaatst door diensten van derden die op onze pagina's worden weergegeven.
Om deze externe content te kunnen tonen is nodig dat u toestemming geeft voor het zetten van persoonlijke en marketingcookies.
U kunt uw toestemming op elk moment wijzigen of intrekken.
In onze cookieverklaring vindt u meer informatie.
