Niet weer een onderzoek komt voort uit verbazing over de enorme hoeveelheid onderzoeken die in de publieke sector plaatsvinden, soms zelfs meerdere keren over hetzelfde dossier. Lelystad Airport spant de kroon, met nu al 51 onderzoeken! Al bleek ook dat dit slecht wordt bijgehouden, dus wie weet is het nog veel erger.
Risicotolerantie
De auteurs noemen hiervoor als oorzaken een afgenomen risicotolerantie, te veel los onderzoek naar deelaspecten en toegenomen politieke en maatschappelijke fragmentatie. Tegelijk voelden ze ook ergernis over de onderbenutting van bestaand onderzoek, dat soms veel te snel in een bureaula verdwijnt: dat is zonde van alle geïnvesteerde tijd, moeite en geld en bovendien een gemiste kans om Nederland een stukje mooier te maken, schrijven ze in hun eerste hoofdstuk.
Concrete en systematische analyse
Puttend uit de eigen rijke onderzoekspraktijk van Lysias is een groep adviseurs er eens dieper ingedoken en komt met een mooie concrete en systematische analyse van waar je bij een goed onderzoek allemaal voor moet zorgen. Het boek bevat daartoe een aantal handige overzichten met tips en sluit af met een checklist, maar het zou zonde zijn om je als lezer daartoe te beperken.
In het boek wordt eerst ingegaan op wat de essentie is van onderzoek in het publieke domein met een maatschappelijke functie en hoe je daarvoor een stevige basis legt. Maar de kern van het boek wordt gevormd door zes hoofdstukken over de verschillende motieven die er zijn om onderzoek te laten doen. Daarbij is er steeds sprake van een ‘mal’ en een ‘contramal’: enerzijds het officiële, aangegeven motief en anderzijds wat er wellicht achter steekt. Zo kan een onderzoek naar waarheidsvinding ook leiden tot het zoeken van een zondebok. En niet elk verantwoordingsproces wordt even serieus aangepakt, soms is het meer ‘een moetje’ en maakt men zich er het liefst met een Jantje van Leiden vanaf. Zaken als een onderzoeksprotocol en een normenkader kunnen helpen om ongelukken te voorkomen. Maar een aardige terugkerende rubriek in het boek is ook de afdeling ‘risico’s en alarmbellen’ die je gevoelig maken voor wat er allemaal scheef kan lopen.
Vluchtheuvel
Deze vormen van onderzoek gaan over terugblikken, maar er zijn ook onderzoeken die zich op het heden richten en die bedoeld zijn om in een stagnerende situatie een doorbraak te bewerkstelligen. Maar zo’n breekijzeronderzoek kan ook een vluchtheuvel worden om tijd te kopen en lastige keuzes uit de weg te gaan. En wanneer er gevraagd wordt om te helpen keuzes te maken kan je ook nog voor een karretje gespannen worden als onderzoeker, om al gemaakte keuzes te legitimeren.
Toekomstverkenningen zijn zelden helemaal open: vaak is er al een gewenst toekomstbeeld, en dan is het zaak je daar als onderzoeker niet in te laten opsluiten en alternatieven open en gelijkwaardig aan te reiken. En wanneer heb je eigenlijk voldoende kennis? Of blijf je maar steeds vervolgonderzoek inzetten?
Casusbeschrijvingen
Het boek wordt verluchtigd met talloze casusbeschrijvingen in gekleurde blokken bij wijze van illustratieve voorbeelden (lopend van het Amsterdamse Afval Energie Bedrijf tot de Lelylijn en de kalverketen), en met een aantal interviews met verschillende onderzoekers. Heel aardig is ook het afsluitende hoofdstuk (‘Wat je niet zag aankomen’) waarin een aantal fouten op een rij gezet wordt, maar waarin tegelijk ook aandacht gevraagd wordt voor onverwachte bijvangsten die een onderzoek ook kan opleveren. Zo kan erkenning helpen om iets beter te kunnen verwerken, kunnen soms ineens mensen in beweging komen, kan een onderzoeksvraag helpen om de informatiehuishouding op orde te brengen en is er ook nog zoiets als ‘briljante mislukkingen’ waarvan veel valt te leren.
Kortom: Niet weer een onderzoek is een mooi cadeau van het jarige Lysias aan ons allemaal!
Over Rogier van der Wal
Rogier van der Wal is classicus, filosoof en bestuurskundige. Sinds 1 september 2022 is hij lector Ethisch werken bij Fontys Hogeschool in Eindhoven. Hij is daarnaast fellow bij de Thorbeckeleerstoel aan de Universiteit Leiden.
