In zestien hoofdstukken beschrijft Juri Hoedemakers in Handboek Hofnar de rollen die de hofnar vroeger had en hoe deze ook nu nog ingezet kunnen worden. De wereld zou er weleens beter van kunnen worden.
Reflectie
Hoedemakers filterde - op basis van de visies van een groot aantal wetenschappelijke denkers - zestien manieren om het gedrag van de eindbaas te spiegelen. Want dat is volgens Hoedemakers de belangrijkste taak van de nar. Hij schrijft: ‘Zonder reflectie kan een persoon eigenlijk nooit ergens beter in worden. Het is belangrijk om inzicht te krijgen in wie je bent, wat je bezighoudt, wat belangrijk voor je is, hoe je hiermee omgaat en wat de gevolgen van jouw handelen zijn.’ Leiderschapsontwikkeling in brede zin dus.
Hoedemakers ziet profnarren daarnaast als de bewakers van de werkelijkheid. De hofnar zoekt daarvoor naar het verschil tussen de gewenste en gevoelde werkelijkheid. Hij gaat op zoek naar de blinde vlekken binnen een organisatie en geeft gevraagd en ongevraagd advies.
De rollen
Handboek Hofnar is prettig opgebouwd. In elk hoofdstuk staat één rol van de hofnar centraal. Zoals de entertainer-hofnar, de onderhandelaar-hofnar, de zondebok-hofnar en de spion-hofnar. Het begint altijd met een persoonlijk toepasselijk verhaal uit het leven van de auteur, gevolgd door een toelichting op het thema. Tussendoor staan kaders met historische hofnarverhalen en aan het eind een heldere puntsgewijze samenvatting van de besproken rol plus oefeningen om je daarin verder te bekwamen. In de praktijk lopen de rollen vaak door elkaar.
Het lijkt me een ontzettend mooi én intensief beroep dat veel kwaliteiten vraagt en zeker niet voor iedereen is weggelegd. Je moet creatief zijn, kunnen entertainen, verbaal begaafd, razend nieuwsgierig, heel goed kunnen observeren, je kunnen gedragen als fly on the wall, maar ook in de aandacht willen staan, alles durven zeggen, maar je ego en mening thuislaten. Dat kan alleen als je je vrij voelt en vrij bent van eigen belang. Daarom wordt de moderne hofnar altijd vooraf betaald voor een afgesproken periode. Geld speelt daarna dan geen rol meer.
Het grote verschil met organisatieadviseurs, stelt Hoedemakers, is dat zij verwachten dat hun adviezen worden overgenomen. Daarnaast hebben zij zelf belangen, zoals het desbetreffende bedrijf of de organisatie als klant houden.
Vragen en antwoorden
De hofnar spiegelt slechts en wil dat zijn woorden tot nadenken stemmen. Hij praat ook met iedereen van hoog tot laag, snuffelt overal rond en houdt geen rekening met belangen. Zijn doel is de zaak verder brengen vanuit een positieve intentie. Hij moet denken buiten elk kader dat ooit is neergelegd en vragen stellen, vragen stellen, vragen stellen. De waaromvraag minimaal duizend keer, omdat die leidt tot de ware beweegredenen van de medewerkers. ‘Wees authentiek, oprecht en waarlijk belangstellend’ is zijn leus.
In zijn boek maakt Hoedemakers duidelijk dat meestal sprake is van een showroomantwoord (het plaatje/verhaal voor de buitenwereld) en een winkelantwoord (het interne beeld/verhaal). Voor het totaalplaatje praat de profnar daarom graag met mensen uit drie doelgroepen: werknemers, ex-werknemers - die immers vrijuit kunnen praten - en buitenstaanders.
Contact
Via de hofnar kan de werkvloer een beter en vaak menselijker contact krijgen met de leiding. En vice versa. Als hofnar sta je dicht bij de leiding van het bedrijf én ben je gemakkelijk aanspreekbaar voor iedereen. Je bent een beetje ongrijpbaar - opererend tussen de werkvloer en ‘de koning’ in. Je bent geen medewerker en geen lid van het managementteam. Je hebt een heel vrije positie. Je bent een liefdevolle outsider on the inside, volgens Hoedemakers. Hierbij ligt wel het gevaar op de loer dat zowel werknemers als leidinggevenden de hofnar soms proberen te gebruiken. In de praktijk heeft Hoedemakers ervaren dat sommige mensen denken dat hij in zijn functie als nar alles wel even voor ze oplost - tot aan het fixen van een kapotte printer toe. Op zo’n moment kaatst hij de bal onmiddellijk en scherp terug. Een hofnar heeft vele kwaliteiten en zet die ook graag in, maar laat zich niet gebruiken als een duizenddingendoekje, maakt hij dan speels én onomwonden duidelijk.
Intelligente stuiterbal
Fijn is dat de hofnar zich niet hoeft in te houden, ook niet tegen een CEO en de CEO ook niet tegen hem. Er is immers geen verborgen agenda of sprake van een politiek spel. Om de hete brij heendraaien of voorzichtig formuleren is niet nodig. Vertel gewoon wat er aan de hand is en hoe je je voelt, zegt de profnar dan.
Na de Franse Revolutie is de hofnar nagenoeg uitgestorven. Inmiddels is er internationaal een nieuwe beweging, gebaseerd op dit oude fenomeen. In Engeland is deze revival al langer aan de gang. Daar werken inmiddels zo’n tweehonderd hofnarren voor steden en bedrijven. Ook in Nederland groeit hun aantal en Juri Hoedemakers is een belangrijke initiator. Hij promoveert aan de Erasmus Universiteit op de herwaardering van de hofnar in de huidige maatschappij en won eerder bij zijn afstuderen al de scriptieprijs aan dezelfde universiteit. Het eurekamoment - dat hij ooit tijdens een college organisatiestudies had waarbij het kort over de hofnar ging - heeft hem zijn missie gebracht. Als geboren stuiterbal met uiteenlopende talenten kan hij nu vanuit intelligente speelsheid de wereld proberen een beetje mooier te kleuren.
Over Ineke Peters
Ineke Peters is redacteur, tekstschrijver en journalist.
