Toen zij haar probleem voorlegde aan haar vader, was zijn reactie: ‘Dat is niet goed, dit moeten we oplossen.’ Die reactie is kenmerkend voor Herman Wijffels, destijds 56 jaar en volop in beslag genomen door zijn opmerkelijke carrièrestap van Rabo-bankier naar voorzitter van de SER. Het kenmerkt Wijffels, omdat hij een oplossingsgericht man is. Niet alleen in zijn professionele leven, ook privé. Maar de oplossingen die hij tot dan toe had gezocht voor problemen op het familie- en thuisfront, waren vooral praktisch. Voor emoties was er bij Wijffels jarenlang geen plaats. Hij liet geen traan toen zijn ouders stierven en toen zijn vrouw een miskraam kreeg, ging hij toch op dienstreis naar Brussel omdat daar cruciale onderhandelingen plaatsvonden die hij als hoge ambtenaar op Landbouw niet kon missen.
Mede door de liefdesproblemen van zijn (inmiddels gelukkig getrouwde) dochter begon Wijffels aan zijn ‘reis naar binnen’ en leerde hij emotionele blokkades op te heffen. Meditatie, vasten en een andere manier van lopen hebben ‘de beste premier die Nederland nooit heeft gehad’ dichter bij zijn gevoel gebracht. In ‘De opdracht – of de vele gezichten van Herman Wijffels’ schildert journalist Jan Smit een indringend portret van een van de meest gerespecteerde Nederlanders.
De meeste aandacht besteedt Smit aan Wijffels’ verbluffende loopbaan: hoge ambtenaar bij Landbouw, algemeen secretaris van het Nederlands Christelijk Werkgeversverbond (NCW), Rabo-topman, SER-voorzitter, bewindvoerder Wereldbank. Deze carrière laat Smit zich afspelen op een helder geschetst toneel van actuele kwesties en problemen, waardoor Wijffels’ biografie ook een belangrijk deel van de Nederlandse economische geschiedenis beschrijft.
Daarnaast heeft Smit veel aandacht voor de persoon van Wijffels. Als jonge man sprong hij niet direct in het oog. ‘Herman was een begaafd spreker, maar verder niet echt dominant. Hij had een natuurlijk talent, er werd naar hem geluisterd,’ zo omschrijft iemand hem die tegelijk met hem in Tilburg economie studeerde. In Tilburg maakte Wijffels kennis met de katholieke sociale leer, zoals die hem thuis door zijn moeder was voorgeleefd en die wordt gekenmerkt door menselijke waardigheid, verantwoordelijkheid, rentmeesterschap, solidariteit en het idee dat het bezit van bedrijven zo breed mogelijk over de bevolking moet worden verdeeld. Deze waarden waren voor Wijffels steeds een belangrijke leidraad bij zijn handelen. In de jaren negentig kwam daar ook het besef van duurzaamheid bij.
Wijffels is een man van voortreffelijke eigenschappen, iemand die zich bovendien nooit door eigen gewin heeft laten leiden. Zijn biografie leest als één grote successtory. Zijn belangrijkste schaduwkant is wellicht dat hij zich zelden bemoeide met de details van de uitvoering. Maar ja, hij is dan ook een leider en geen manager.
Interessant zijn Wijffels’ observaties over leiderschap. Als informateur stond hij aan de wieg van het verder niet erg succesvolle vierde kabinet Balkenende. De verantwoordelijkheid voor de stroeve samenwerking legt Wijffels grotendeels bij Balkenende en diens gebrek aan leiderschapskwaliteiten: ‘Als je in het kabinet bij elkaar zit dan moet de premier ervoor zorgen dat af en toe iedere deelnemer iets te vieren heeft. Dat is naar mijn idee onvoldoende gebeurd, waardoor er een negatieve spiraal is ontstaan. (..) Hij was voortdurend bang overklast te worden. Dat leverde moeizame verhoudingen op. Hij was doodsbang dat hem dingen zouden overkomen waar hij geen greep op had.’
Totaal anders was de leiderschapsstijl van Paul Wolfowitz. De door George W. Bush gedropte topman van de Wereldbank probeerde van bovenaf de Wereldbank zijn wil op te leggen. Dat deze stijl van leidinggeven hem uiteindelijk de kop zou kosten, is de verdienste van Wijffels. Als bewindvoerder was hij niet bang voor zijn eigen hachje en durfde hij zijn nek uit te steken. De hele affaire – ‘het gevecht van mijn leven’ - is een spannende finale in een schitterende loopbaan en wordt met verve geschilderd door Smit.
Smit heeft een biografie geschreven die leest als een roman. Het is alleen wonderlijk dat de ondertitel luidt ‘de vele gezichten van Herman Wijffels’. Want Wijffels heeft maar één – betrokken, ijverig, empathisch en onkreukbaar – gezicht. Juist door trouw aan zichzelf te blijven bouwde hij gezag op en was hij zo succesvol in de zeer uiteenlopende functies die hij heeft bekleed.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
