Het Persuasive by Design model dat Sander Hermsen en Reint Jan Renes presenteren in hun Draaiboek gedragsverandering maakt de gelaagdheid en samenhang van gedragsverandering inzichtelijk. Het model is een synthese van een breed scala aan sociaalwetenschappelijk onderzoek en bevat drie principes. Op de eerste plaats is er een scheiding tussen automatisch en gecontroleerd gedrag. Het tweede principe is dat gecontroleerd gedrag het best opgevat kan worden als een thermostaat: we nemen ons gedrag waar en vergelijken ons huidige gedrag met ons doel. Als we dat kunnen, passen we ons gedrag aan, waarna weer een vergelijking te maken valt. Het derde principe is dat ons vermogen tot gedragsbeïnvloeding wordt beïnvloed door weerstand, motivatie, vaardigheden, kansen en filters in de zelfwaarneming, en door onze sociale omgeving.
Het gedragsmodel bestaat uit vijf thema’s, die het hele spectrum van gedragsverandering bestrijken. Dit zijn vijf lenzen die inzoomen op de verschillende aspecten van menselijk gedrag en de verandering daarvan. Het eerste thema, Gewoontes en Impulsen, gaat in op hoe automatisch gedrag werkt, en hoe en wanneer we op dat gedrag kunnen inspelen. Weten en Vinden is het tweede thema, ofwel hoe we met gedragsveranderende concepten kunnen inspelen op de kennis, houdingen en meningen van onze doelgroepen. Het derde thema is Zien en Beseffen en gaat over de mate waarin we ons eigen gedrag kunnen waarnemen of kunnen inschatten in hoeverre ons gedrag bijdraagt aan een oplossing. Thema vier, Willen en Kunnen, betreft onze motivatie om ons gedrag te veranderen, de vaardigheden die we daarvoor nodig hebben en de kansen die we krijgen om ons gedrag te veranderen. Het laatste thema gaat over Doen en Blijven doen. Ook als we weten wat we zouden moeten doen, als we de impact van ons gedrag kunnen inschatten en onze motivatie hoog genoeg is, moet we het nog wel even doen, en daarna vooral ook volhouden. Ieder thema wordt in een eigen hoofdstuk door de auteurs behandeld. In het slothoofdstuk doen zij vervolgens suggesties hoe we de kennis kunnen toepassen. Welke vragen moeten we daarbij stellen en met welke ethische aspecten we daarbij rekening moeten houden.
Draaiboek gedragsverandering is een vlot geschreven en toegankelijk boek over de complexiteit en de aspecten van gedragsverandering. Het onderliggende gedragsmodel dat de auteurs in vorige publicaties gebruikten, is helaas vervangen door vijf iconen die de thema’s in een cirkel representeren. Voor wie de recente literatuur gevolgd heeft, bevat het boek geen nieuws. Maar het is wel lekker aan elkaar geschreven, zonder al te veel wetenschappelijke verwijzingen in de tekst. Daarmee verdient het een plek in de veranderbibliotheek.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
