Pech gehad, de extenne omstandigheden zijn gewijzigd, onvoorziene omstandigheden of een ‘derde' die zijn afspraken niet is nagekomen. De schuldvraag wordt vaak ‘weggewoven' zonder echt stil te staan bij de vraag: was het besluit wel juist en zorgvuldig genomen? In het boek Foute besluiten gaat Wim van Hennekeler op basis van concrete casussen uit het verleden in op de vraag: Zijn er patronen en oorzaken zijn te onderkennen als het gaat over foute besluiten?
Hennekeler start zijn boek met twee inleidende hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk gaat over de uitleg en uitwerking van het nemen van besluiten. Dagelijks neem je als individu tientallen besluiten. Vaak zonder hierbij stil te staan. De schrijver presenteert hier tal van voorbeelden over de assen van toenemende mate van belangrijkheid en weloverwogenheid. Hennekeler laat zien dat er normaal gesproken een causaal verband bestaat tussen de mate van belangrijkheid van een besluit en de mate van aandacht voor de overwegingen van het besluit. Toch bestaan er uitzonderingen. Zo worden besluiten die een grote impact hebben niet altijd goed overwogen. Als voorbeeld de keuze voor een baan die vanuit carrièreperspectief, imago of salaris toch wordt geaccepteerd zonder de potentiële nadelen voldoende af te wegen. Zie daar de kiem voor een potentieel fout besluit.
Hoofdstuk 2 presenteert de wijze waarop besluitvorming in een onderneming plaatsvindt. Vaak is de besluitvorming gebaseerd op een bepaalde context - oorzaken, ervaringen, vooronderstellingen - die leidend zijn bij besluitvormingsprocessen. Zoals groei is goed, derden zeggen dit ook en stilstand is achteruitgang. Dergelijke uitgangspunten zorgen ervoor - zoals Hennekeler dat aangeeft - dat het immuunsysteem van de organisatie kan falen. Stellen we onszelf nog wel kritische vragen?
Vervolgens presenteert Hennekeler ons een tocht langs de oorzaken van foute besluiten. Aan de hand van casussen behandelt hij thematieken die in hoofdzaak ten grondslag lagen aan foute besluiten. Deze zijn:
1. Omdat ik het zeg - hiërarchie in een organisatie
2. Zijn de feiten wel de feiten - (on) voldoende check op volledigheid of subjectiviteit van de gepresenteerde ‘feiten'
3. De macht van de groep - te veel blijven hangen in het eigen gelijk of bestaande denkpatronen
4. Onderschatte complexiteit - overmoed, te beperkte kennis van de opdrachtgever, governance cultuur
5. Machobesluiten
6. De bonus bias
De laatste 2 hoofdstukken gaan in op de besluitvormingscultuur. Hennekeler presenteert een checklist op basis waarvan een organisatie zichzelf kan scoren op de zes thema's die kenmerkend zijn voor foute besluiten. Op basis van 5 vragen per thema worden potentiële risicogebieden gepresenteerd waar het bij een specifieke organisatie fout zou kunnen gaan in de besluitvorming.
Of het gepresenteerde ook echt voedingsbodem krijgt in een organisatie hangt sterk af van de vraag of een organisatie en de betrokkenen in het besluitvormingsproces voldoende reflectief zijn naar zichzelf en naar de groep. Is men in staat op tegenspraak te organiseren? Het spreekwoord luidt niet voor niets ‘overmoed komt voor de val'. Zo lang er niets fout is gegaan is er vaak ook nog geen noodzaak onderkend om besluitvormingsprocessen te evalueren. De checklist van Hennekeler kan helpen valkuilen te onderkennen.
Alles valt of staat echter met de vraag: durft een bestuurder/ leidinggevende zichzelf kwetsbaar op te stellen? Wordt er gestuurd om een bepaald besluit gerealiseerd te krijgen of is de leidinggevende een bijstuurder die besluiten kritisch afweegt zonder besluitvaardigheid te verliezen?
Over Frank van Kuijck
Frank van Kuijck is een onafhankelijk en zelfstandig professional in toezicht en advisering binnen de publieke sector. Hij is oprichter en eigenaar van het adviesbureau Toetssteen BV. Daarnaast is hij associate partner bij TransitiePartners. Hij heeft een achtergrond als Partner in de audit en adviespraktijk bij Deloitte en is docent Auditing aan de UVT Tilburg.
