We spreken anno 2024 van werkende armen en zelfredzaamheid als neoliberaal uitgangspunt heeft niet geleid tot lagere zorgkosten. Maar anders dan veel anderen die hetzelfde betogen, gaat Lunsing het mensbeeld van het neoliberalisme te lijf. En stelt daar een ander mensbeeld tegenover.
mensbeeld
Het mensbeeld van het neoliberalisme is dat van de homo-economicus, de calculerende burger. De auteur laat met een groot aantal voorbeelden zien dat die homo-economicus, door hem econ genoemd, niet bestaat. Waarom helpen wij mensen die we niet kennen? Waarom zamelen we geld in voor goede doelen? Waarom zoveel vrijwilligerswerk en mantelzorg? En zo verder. Dit is niet te verklaren vanuit het idee dat de mens een homo-economicus is. Of al calculerend op zijn eigen belang uit is, zoals de grondleggers van het neoliberalisme menen dat de basis zou moeten zijn voor het inrichten van onze samenleving.
Tomasello
Op zoek naar dat andere mensbeeld haakt de auteur aan bij de experimenten van Tomasello met studies naar het verschil tussen chimpansees en kleuters als het om samenwerken gaat. En wat bleek na een groot aantal ingenieus opgezette experimenten, die Lunsing kort beschrijft? Chimpansees kunnen prima samenwerken, net als kleuters. Maar er was één klein verschil: als een chimpansee zijn doel bereikt had was hij klaar, terwijl de kleuters doorgingen totdat ook de andere kleuters hun doelen hadden bereikt. Tomasello noemt dit het verschil tussen individualistisch samenwerken en wederzijdse samenwerking. Mensen behartigen hun eigen belangen dus samen en chimpansees niet.
wederkerigheidsmens
Met dit kleine verschil in gedachten behandelt de auteur nu een groot aantal onderwerpen. Aan de basis van dit kleine verschil ligt vertrouwen. De chimpansee heeft dat niet, de kleuter wel. In essentie vertrouwen mensen elkaar, ook vreemden, als die maar tot de groep behoren die je vertrouwt. Vertrouwen is alleen mogelijk in wederkerigheid. En zo ontvouwt Lunsing een ander mensbeeld, dat van de wederkerigheidsmens. De auteur laat zien dat het neoliberalisme geen wetenschap is, maar een ideologie gebaseerd op het mensbeeld van de homo-economicus. En zonder alternatief mensbeeld is er geen alternatieve ideologie.
beeldenstorm
In het laatste deel van Het kleine verschil dat alles verandert beschrijft Lunsing de beeldenstorm die noodzakelijk is. Met een prachtig overzicht van de 16 beelden die vervangen moeten worden:
- Vier sociale beelden, waaronder de mens die niet zelf kiest, maar conformist is
- Vier economische beelden, waaronder geen rationele kosten-batenanalyses, maar emotionele keuzes
- Vier sociaal-economische beelden, waaronder zelfredzaamheid tegenover samen redzaam zijn
- Vier politieke beelden, waaronder niet vooruitgang als toekomstvisie, maar evenwicht.
Onderbouwd alternatief
De auteur snijdt een enorme hoeveelheid onderwerpen aan en neemt zodoende een wel erg lange aanloop naar zijn alternatief voor het neoliberalisme. Maar wel een zeer degelijk onderbouwd alternatief. Het kleine verschil dat alles verandert is in mijn ogen een boodschap aan sociaaldemocraten en christendemocraten. Je wint geen harten van mensen en dus ook geen kiezers door te zeggen wat er aan de standpunten van de ander niet deugt. Laat zien waar je zelf voor staat. Ik citeer Lunsing: ‘We kunnen ervoor kiezen te beseffen dat we elkaar nodig hebben om de grote dreigende problemen, die we de afgelopen eeuw met elkaar hebben gecreëerd, het hoofd te bieden. Econs kunnen dat niet’.
Dat betekent beleid maken op basis van vertrouwen in wederkerigheidsmensen.
Het kleine verschil dat alles verandert is een buitengewoon relevant boek in deze zeer roerige tijden.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
