Vermijding: wanneer ontwijken meer problemen creëert dan oplost

Vermijding is een natuurlijke menselijke neiging om onaangename innerlijke ervaringen zoals moeilijke gedachten, pijnlijke gevoelens of oncomfortabele situaties uit de weg te gaan. Hoewel dit op korte termijn verlichting kan bieden, leidt vermijding op langere termijn vaak tot meer problemen en psychologische starheid. Het is een van de meest voorkomende patronen bij psychologische problemen en speelt een belangrijke rol bij trauma, angst, depressie en vele andere uitdagingen.

Hoe werkt vermijding?

Vermijding kan verschillende vormen aannemen. Sommige mensen vermijden fysieke situaties die angst of ongemak oproepen, zoals sociale gelegenheden of belangrijke gesprekken. Anderen proberen juist innerlijke ervaringen te onderdrukken - ze doen er alles aan om niet aan bepaalde gebeurtenissen te denken of bepaalde emoties niet te voelen. Dit patroon van 'experiëntiële vermijding' staat centraal in veel psychologische theorieën, met name binnen de Acceptance and Commitment Therapy (ACT).

Wanneer we belangrijke maar uitdagende activiteiten vermijden, kunnen we korte termijn comfort 'kopen', maar betalen we op lange termijn een hoge prijs. Dit kan zich uiten in beperkte levenskwaliteit, minder sociale contacten, en zelfs verergering van psychologische klachten. Een interessante paradox rond vermijding is dat hoe meer we proberen bepaalde gedachten of gevoelens niet te hebben, hoe hardnekkiger ze kunnen worden - een fenomeen dat 'ironic process theory' wordt genoemd.

Vermijding in verschillende contexten

Vermijdingsgedrag komt in verschillende levenssituaties voor en kan op verschillende manieren worden aangepakt. Bij trauma en rouw speelt vermijding bijvoorbeeld een bijzonder grote rol.

Als therapeut, trainer en auteur heeft Jansen ACT in Nederland op de kaart gezet. Zijn werk kenmerkt zich door een toegankelijke schrijfstijl en praktische toepasbaarheid, waardoor complexe psychologische concepten begrijpelijk worden voor een breed publiek. Vermijding staat in veel van zijn werk centraal als een van de kernmechanismen die menselijk lijden in stand houdt.

Vermijding versus aanpak van triggers

Niet alle vormen van vermijding zijn problematisch. In sommige contexten kan het strategisch uit de weg gaan van bepaalde situaties juist een gezonde en effectieve keuze zijn.

Dit meer positieve perspectief op vermijding toont aan dat het niet altijd om een ongezond patroon gaat. Voor sommige uitdagingen kan het bewust herinrichten van je omgeving om bepaalde triggers te vermijden juist een effectieve strategie zijn. Dit verschilt van psychologische vermijding omdat het gaat om bewuste keuzes in omgevingsmanagement in plaats van het onderdrukken van innerlijke ervaringen.

Vermijding bij trauma en PTSS

Bij posttraumatische stressstoornis (PTSS) is vermijding niet alleen een coping-mechanisme, maar ook een van de kernsymptomen van de aandoening.

Bij PTSS kan vermijding zich uiten in het wegblijven van plaatsen die aan het trauma herinneren, het vermijden van gesprekken over de gebeurtenis, of zelfs emotionele afvlakking als manier om pijnlijke gevoelens niet te hoeven ervaren. Hoewel begrijpelijk, verhindert dit vermijdingsgedrag vaak het natuurlijke verwerkingsproces.

Hoe vermijding doorbreken?

Het doorbreken van vermijdingspatronen is een belangrijk doel in verschillende therapievormen, waaronder cognitieve gedragstherapie, ACT, en exposure-therapie. Centraal in deze benaderingen staat het idee dat het mogelijk is om ongemakkelijke gedachten en gevoelens te ervaren zonder erdoor overspoeld te worden of erop te reageren met vermijding.

Een effectieve strategie om vermijding te doorbreken is via 'exposure' - het geleidelijk blootstellen aan de gedachten, gevoelens of situaties die we vermijden, op een gecontroleerde en ondersteunende manier. Dit helpt om te leren dat we deze ervaringen kunnen verdragen zonder dat er iets vreselijks gebeurt. Mindfulness-technieken helpen daarnaast om meer bewust te worden van vermijdingspatronen wanneer ze opkomen.

Vermijding herkennen in dagelijks leven

Vermijding kan subtiel zijn en zich uiten in alledaagse gewoonten zoals uitstelgedrag, overmatig gebruik van afleiding (zoals sociale media of alcohol), of het vermijden van gesprekken over bepaalde onderwerpen. Het herkennen van deze patronen is een belangrijke eerste stap.

Enkele signalen van vermijding kunnen zijn:

• Regelmatig 'te druk' zijn voor dingen die eigenlijk belangrijk voor je zijn
• Gesprekken ombuigen wanneer ze te persoonlijk of confronterend worden
• Jezelf afleiden wanneer ongemakkelijke gevoelens opkomen
• Situaties rationaliseren ('Het heeft toch geen zin')
• Verantwoordelijkheid afschuiven op anderen

Conclusie: Een gezondere relatie met vermijding

Hoewel vermijding een natuurlijke reactie is, kan het bewust worden van onze vermijdingspatronen en het ontwikkelen van alternatieven ons helpen een rijker en flexibeler leven te leiden. De sleutel ligt niet in het nooit meer vermijden - dat zou onrealistisch zijn - maar in het herkennen wanneer vermijding ons beperkt en het ontwikkelen van het vermogen om ook met ongemak stappen te zetten in de richting van wat echt belangrijk voor ons is.

De literatuur op dit gebied biedt verschillende perspectieven en benaderingen die kunnen helpen om een gezondere relatie met onze innerlijke ervaringen op te bouwen en vermijding te transformeren van een automatische reactie naar een bewuste keuze.