Ontwikkelingspsychologie

Inleiding 9

Deel 1 Kennismaking met ontwikkelingspsychologie 11
1 Het terrein van de ontwikkelingspsychologie 13
1.1 Een definitie van ontwikkeling 15
1.2 Kinder- en jeugdjaren: een afbakening 17
1.3 Ontwikkelingspsychologie in historisch perspectief 21
1.4 Verklarend onderzoek 23
1.5 Meten in de gedragswetenschappen 24
Samenvatting 30

2 Ontwikkelingspsychologische theorieën 33
2.1 Aanleg of omgeving 35
2.2 De psychoseksuele ontwikkelingstheorie van Sigmund Freud (1856-1939) 36
2.3 Het cognitieve ontwikkelingsmodel van Jean Piaget (1896-1980) 38
2.4 De leertheorie 41
Samenvatting 46
Deel 2
Biologische aspecten van ontwikkeling 49

3 Erfelijkheid en prenatale ontwikkeling 51
3.1 Erfelijkheid en enkele historische feiten 53
3.2 Begin van het menselijk leven 54
3.3 Dominante en recessieve genen 57
3.4 Zwangerschap 59
3.5 Geboorte 61
3.6 Prenatale ontwikkeling en invloeden van buitenaf 62
3.7 Anders dan gemiddeld – Te vroeg geboren 65
Samenvatting 66

4 Fysieke ontwikkeling 69
4.1 De eerste levensfuncties 71
4.2 Fysieke groei 74
4.3 Rijping van het zenuwstelsel 76
4.4 Motorische ontwikkeling 80
4.5 Anders dan gemiddeld – Motorische problemen 84
Samenvatting 85

Deel 3 Cognitieve ontwikkeling 87
5 De taal 89
5.1 Beschrijving van de taalontwikkeling 91
5.2 Verklaring van de taalontwikkeling 102
5.3 Anders dan gemiddeld – Kinderen met een communicatieve stoornis 106
Samenvatting 108

6 Het denken 111
6.1 Piagets visie op ontwikkeling 113
6.2 Vier stadia van cognitieve ontwikkeling 113
6.3 De visie op cognitieve ontwikkeling volgens Lev Vygotsky (1896-1934) 122
6.4 Bouwstenen van het informatieverwerkingsmodel 123
6.5 Verwerkingsprocessen van het informatieverwerkingssysteem 126
6.6 Intelligentie, verschillen tussen kinderen 128
6.7 Executieve functies – Zelfsturing 130
6.8 Anders dan gemiddeld – Het hoogbegaafde kind 132
Samenvatting 133

Deel 4 Bouwstenen van de persoonlijkheid 135
7 Temperament 137
7.1 Wat is temperament? 139
7.2 Temperamentverschillen 140
7.3 Hoogsensitief temperament 142
7.4 Temperament en stabiliteit 145
7.5 Een modernere benadering: risico- en beschermende factoren 146
7.6 Kindbeschrijvingen en de Big Five 148
7.7 Anders dan gemiddeld – Angstig en verlegen 148
Samenvatting 150

8 Gehechtheid 153
8.1 Voorlopers van de gehechtheidstheorie 155
8.2 Gehechtheidstheorie en haar evolutionaire achtergrond 157
8.3 Ontwikkeling van gehechtheid 159
8.4 Individuele verschillen 161
8.5 Waardoor wordt sensitiviteit beïnvloed? 166
8.6 Gevolgen van de gehechtheidskwaliteit 169
8.7 Anders dan gemiddeld – Het adoptiekind 173
Samenvatting 175

Deel 5 Sociale ontwikkeling (1) 177
9 Zelfconcept en identiteit 179
9.1 Van zelfbesef naar zelfkennis 181
9.2 Competentie, prestatiemotivatie en zelfvertrouwen 183
9.3 Identiteitsvorming volgens Erik Erikson (1902-1994) 186
9.4 Anders dan gemiddeld – De wegloper 193
Samenvatting 194

10 Moraliteit 197
10.1 Afbakening van het begrip ‘moraliteit’ 199
10.2 Vroege kenmerken van morele ontwikkeling 200
10.3 Morele ontwikkeling volgens Piaget 201
10.4 Moraliteit volgens Kohlberg 202
10.5 Moreel gedrag en de sociale leertheorie 205
10.6 Anders dan gemiddeld – Gewetenloos? 206
Samenvatting 207

Deel 6 Sociale ontwikkeling (2) 209
11 Sociale cognitie en sociaal gedrag 211
11.1 Sociale cognitie 213
11.2 Agressie 215
11.3 Prosociaal gedrag 222
11.4 Anders dan gemiddeld – Sociaal onhandig 225
Samenvatting 226

12 Sekserollen 229
12.1 Sekseverschillen en sekserolgedrag 231
12.2 Verloop van de sekserolontwikkeling 232
12.3 Biologische benadering 236
12.4 Sociale leertheorie 237
12.5 Cognitief verklaringsmodel 239
12.6 Anders dan gemiddeld – Homoseksueel 240
Samenvatting 241

13 Seksuele ontwikkeling 243
13.1 Seksuele ontwikkeling in de baby/dreumesperiode (0-2 jaar) 246
13.2 Seksuele ontwikkeling in de peuterperiode (2-4 jaar) 247
13.3 Seksuele ontwikkeling in de kleuterperiode (4-6 jaar) 248
13.4 Seksuele ontwikkeling in de vroege schoolperiode (6-9 jaar) 251
13.5 Seksuele ontwikkeling in de late schoolperiode (prepuberteit) (9-12 jaar) 252
13.6 Seksuele ontwikkeling in de vroege puberteit (12-15 jaar) 253
13.7 Seksuele ontwikkeling in de late puberteit (15-18 jaar) 257
13.8 Anders dan gemiddeld – De Seksuele ontwikkeling van LHBTI-jongeren 258
Samenvatting 263

Deel 7 Kind en omgeving 265
14 Kind en gezin 267
14.1 Ecologische systeemtheorie van Bronfenbrenner 269
14.2 Het gezin 271
14.3 Anders dan gemiddeld – Het allochtone gezin 282
Samenvatting 283

15 School en peergroep 285
15.1 De school 287
15.2 De peergroep 292
15.3 Anders dan gemiddeld – Jong en verslaafd 298
Samenvatting 299

16 Het virtuele milieu 301
16.1 Passieve media: tv, film en video 303
16.2 Interactieve media 309
Samenvatting 311

17 Mijlpalen 313
17.1 De eerste vier levensjaren 315
17.2 Basisschoolperiode 319
17.3 Adolescentie (12-18 jr. of langer) 322
17.4 Opvoedingsopgaven 324

Samenvatting 327
Begrippenlijst 328
Antwoorden tussenvragen 348
Literatuuroverzicht 359
Register 364