Belastingheffing van coöperaties

Voorwoord bij de derde druk / V
Lijst van gebruikte afkortingen / XIII

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 1
1.1 Het onderwerp / 1
1.2 De coöperatie als ondernemingsvorm / 2
1.2.1 De ondernemerscoöperatie / 2
1.2.2 Het instrumentele karakter van ondernemerscoöperaties / 3
1.2.3 De verbruikers- of consumentencoöperaties / 4
1.2.4 De werknemersproductiecoöperatie / 5
1.2.5 De economische analytische coöperatietheorie / 6
1.3 De coöperatie als rechtsvorm / 7
1.4 De coöperatie als zelfstandig belastingsubject / 8
1.4.1 De belastingplicht van coöperaties in wetshistorisch perspectief / 10
1.4.1.1 De Bedrijfsbelasting 1893 / 10
1.4.1.2 De Wet op de inkomstenbelasting 1914 / 11
1.4.1.3 De Wet dividend- en tantièmebelasting 1917 (WTB 1917) / 12
1.4.1.4 Besluit Winstbelasting 1940 / 13
1.4.1.5 Besluit vennootschapsbelasting 1942 (Besluit VPB 1942) / 14

HOOFDSTUK 2
Het fiscale coöperatieregime in de Wet VPB 1969 / 19
2.1 Inleiding / 19
2.2 Een forfaitaire regeling die geldt voor alle coöperaties / 21
2.2.1 Inleiding / 21
2.2.2 ‘Top’-coöperaties / 21
2.2.2.1 Doelstelling wetgever: uitsluiten ‘top’-coöperaties / 22
2.2.2.2 De gekozen oplossing heeft ook gevolgen voor andere coöperaties / 23
2.2.3 De ‘Holdingcoöperatie’ / 23
2.2.4 Coöperaties waarvan de leden geen ondernemer zijn / 25
2.3 Geen coöperatieregime voor fiscale eenheid / 30
2.4 De Europese Coöperatieve Vennootschap (ECV) / 30
2.4.1 Inleiding / 30
2.4.2 Civielrechtelijke aspecten van de ECV / 31
2.4.3 Fiscaalrechtelijke aspecten van de ECV / 32
2.5 Buitenlandse coöperaties met een Nederlandse vaste inrichting / 37

HOOFDSTUK 3
De werking van het fiscale coöperatieregime / 41
3.1 Inleiding / 41
3.2 Het coöperatieregime in hoofdlijnen / 42
3.3 De relatie met de algemene winstbepalingen / 43
3.4 De fiscale winst van de coöperatie / 44
3.4.1 Gelijke winstbepaling als bij andere rechtsvormen / 44
3.4.2 Het marktprijscriterium / 44
3.4.3 De werking van het marktprijscriterium in de praktijk / 46
3.4.4 Marktprijs: prijs meerjarige leveringscontracten? / 48
3.4.5 Winstuitkeringen als bedoeld in art. 9 lid 1 onderdeel b Wet VPB 1969 / 52
3.4.5.1 Algemeen / 52
3.4.5.2 Omzetdividenden door coöperaties / 55
3.4.5.3 ‘Gewinnverzicht’ ten behoeve van leveranciers of afnemers / 57
3.4.6 Voor de leden voordelige prijsverschillen / 60
3.4.7 Voor de leden nadelige prijsverschillen / 61
3.4.7.1 Inleiding / 61
3.4.7.2 De leden ontvangen in enig jaar een lagere prijs dan de marktprijs / 62
3.4.7.3 Aanzuivering door leden van een negatief exploitatieresultaat / 65
3.4.7.4 Bijdragen van de leden bij liquidatie van de coöperatie / 69
3.5 Het coöperatieregime in verliessituaties / 69
3.6 Het coöperatieregime in buitenlandsituaties / 72
3.6.1 Inleiding / 72
3.6.2 Nederlandse coöperatie met buitenlandse leden / 72
3.6.3 Nederlandse coöperatie met een buitenlandse vaste inrichting / 72

HOOFDSTUK 4
Aftrekbare winstuitkeringen door coöperaties / 75
4.1 Inleiding / 75
4.2 Alleen uitgekeerde verlengstukwinst is aftrekbaar / 75
4.3 Alleen uitkeringen naar rato van ledenprestaties zijn aftrekbaar / 76
4.3.1 Algemeen / 76
4.3.2 Winstuitkeringen naar rato van de ledenprestaties / 76
4.3.2.1 Wanneer is er sprake van een (verkapte) winstuitdeling? / 77
4.3.2.2 Wanneer is sprake van winstuitdeling naar rato ledenprestaties? / 79
4.3.2.3 Gelijke winstuitkeringen per prestatie-eenheid geëvalueerd / 79
4.3.2.4 Betekenis van het amendement-Scholten voor ‘naar rato’-vereiste? / 82
4.3.3 Winstuitkering voldoet gedeeltelijk aan het ‘naar rato’-vereiste / 83
4.3.3.1 Inleiding / 83
4.3.3.2 Nadere beoordeling ‘naar rato’-vereiste naar doel en strekking / 85
4.4 Alleen uitkeringen aan natuurlijke personen zijn aftrekbaar / 91
4.4.1 Inleiding / 91
4.4.2 Problematische voorwaarde door systeemfout in wet / 91
4.4.3 Een bijkomend probleem: de telersvereniging / 92
4.4.4 Waarom werd regeling ingevoerd: het probleem was onderkend? / 94
4.4.5 De toegezegde regeling in de uitvoeringssfeer / 96
4.4.6 Jurisprudentie geeft beperkte oplossing voor het probleem / 98
4.4.7 Wettekst in strijd met doel en strekking: laatste prevaleert / 99
4.4.8 Eigen mening / 100
4.4.9 Andere oplossingen voor deze systeemfout / 102
4.4.9.1 Inleiding / 102
4.4.9.2 Wijziging van regeling: uitkeringen aan leden/rechtspersonen / 102
4.4.9.3 Andere uitleg voorwaarde ‘naar rato van de ledenprestaties’ / 103
4.4.9.4 Leden/rechtspersonen doen extra kapitaalstorting / 103
4.4.9.5 Het oprichten van twee coöperaties die samenwerken in een VOF / 104
4.5 Maximaal de verlengstukwinst is aftrekbaar / 106
4.5.1 Inleiding / 106
4.5.2 Verlengstukwinst is bestemd voor leden/natuurlijke personen / 106
4.6 Maximaal is beschikbare over het jaar genoten winst aftrekbaar / 109
4.6.1 Inleiding / 109
4.6.2 ‘De daartoe beschikbare over het jaar genoten winst’ / 112
4.6.2.1 Parlementaire geschiedenis / 112
4.6.2.2 Beschikbare over het jaar genoten winst in Besluit reserves verzekeraars / 116
4.6.2.3 Aftrekbare verlengstukwinst versus dotatie aan egalisatiereserve / 119
4.6.3 Eigen mening / 120
4.7 Uitschakeling fiscale coöperatieregime bij fiscale eenheid / 121
4.7.1 Achtergrond uitschakeling coöperatieregime bij fiscale eenheid / 121
4.7.2 Toepassing coöperatieregime in strijd met belastingstelsel? / 122
4.7.3 Toepassing coöperatieregime vergroot aftrek verlengstukwinst? / 123
4.7.4 Wijziging van fiscale eenheidsregime met ingang van 2003 / 124
4.7.5 Uitsluiting van fiscale coöperatieregime is achterhaald / 126

HOOFDSTUK 5
Omvang van de verlengstukwinst / 129
5.1 Inleiding / 129
5.2 De regeling in wetshistorisch perspectief / 129
5.3 De verlengstukbreuk in art. 9 lid 2 Wet VPB 1969 / 132
5.3.1 Inleiding / 132
5.3.2 De over het jaar genoten winst / 133
5.3.3 De totale kosten in een bepaald jaar / 133
5.3.4 De ledenkosten in een bepaald jaar / 135
5.3.4.1 Inleiding / 135
5.3.4.2 De door leden/leveranciers aan de coöperatie geleverde zaken / 135
5.3.4.3 Kosten leveranciers voor aan coöperatie geleverde zaken / 135
5.3.4.4 Aan de leden geleverde door coöperatie vervaardigde zaken / 136
5.3.5 Bijtelling van maximaal € 2.269 / 137
5.3.6 De verlengstukbreuk bij specifieke coöperaties / 137
5.3.6.1 Inleiding / 137
5.3.6.2 De dienstverlenende coöperatie / 138
5.3.6.3 De holdingcoöperatie / 138
5.3.6.4 De eigenaarscoöperatie / 139
5.3.6.5 De coöperatie als vennoot in een vennootschap onder firma (VOF) / 140
5.3.6.6 De coöperatie als commanditaire vennoot in een commanditaire vennootschap (CV) / 141

HOOFDSTUK 6
De verhouding tussen coöperatie en haar leden / 147
6.1 Het onderwerp / 147
6.2 Het lid in zijn hoedanigheid van leverancier of afnemer / 147
6.2.1 Leveranties door de leden aan de coöperatie en omgekeerd / 148
6.2.2 Relatie lidmaatschap en leveranties / 149
6.2.2.1 Inleiding / 149
6.2.2.2 Europese mededingingsrechtelijke voorschriften / 150
6.2.2.3 Fiscale gevolgen van wijziging van de leveringsovereenkomsten / 153
6.3 Het lid in zijn hoedanigheid van financier van de coöperatie / 153
6.3.1 Financiering van de coöperatie door de leden / 153
6.3.2 Lening of kapitaal / 153
6.3.2.1 Algemeen / 153
6.3.2.2 Fiscaalrechtelijke kwalificatie van geldverstrekking door leden / 155
6.3.2.3 Verschil tussen coöperatie en NV/BV / 156
6.3.3 Fiscale behandeling van kapitaalverstrekking door de leden / 158
6.3.3.1 Inleiding / 158
6.3.3.2 Individualisering van de vermogensaanspraken van de leden / 159
6.3.3.2.1 Algemeen / 159
6.3.3.2.2 Reservering op naam / 162
6.3.3.2.3 Uitgifte van participatiebewijzen / 164
6.3.3.2.4 De certificatenregeling / 165
6.3.3.2.5 Coöperatie op aandelen / 169
6.3.3.2.6 Certificaten dochtervennootschap als winstuitdeling / 169
6.4 Het lid als zodanig / 170
6.4.1 Algemeen / 170
6.4.2 De rechtsverhouding met leden als zodanig wijzigt / 172
6.4.2.1 Inleiding / 172
6.4.2.2 De aansprakelijkheid van de leden wordt gewijzigd / 173
6.4.2.3 Gerechtigdheid van leden op vermogen van de coöperatie wijzigt / 174
6.4.2.4 Exclusieve leverings- of afnameplicht van leden wijzigt / 174
6.4.3 Verwerkingscoöperatie wordt een dienstverlenende coöperatie / 176
6.5 Fiscale behandeling van het lidmaatschapsrecht bij de leden / 178
6.5.1 Inleiding / 178
6.5.2 Lidmaatschapsrecht als verplicht ondernemingsvermogen bij leden/natuurlijke personen / 179
6.5.3 Vermogensrechten: verplicht ondernemingsvermogen? / 183
6.5.4 Lidmaatschapsrecht is geen ondernemingsvermogen bij leden/natuurlijke personen / 188
6.5.4.1 Inleiding / 188
6.5.4.2 Lidmaatschapsrecht van een coöperatie: een aanmerkelijk belang / 188
6.5.4.3 Lidmaatschapsrecht van een coöperatie: box III-vermogen / 189
6.5.5 Lidmaatschapsrecht van een coöperatie bij leden/rechtspersonen / 189

HOOFDSTUK 7
Coöperaties en de dividendbelasting / 193
7.1 Inleiding / 193
7.2 Het tijdvak tot 2012 / 193
7.3 Het tijdvak 2012 -2018 / 194
7.3.1 De basisgedachte / 194
7.3.2 Enige bijzonderheden over de inhoudingsplicht / 194
7.3.3 Hoe werkte dat? / 195
7.3.4 Ten slotte / 196
7.4 Het recht na 2017 / 196
7.4.1 Inleiding / 196
7.4.2 De nieuwe dividendbelasting en de coöperaties / 196
7.4.2.1 Inleiding / 196
7.4.2.2 Worden reële ondernemerscoöperaties ook inhoudingsplichtig voor de dividendbelasting? / 197
7.4.2.3 Houdstercoöperaties / 199
7.4.2.4 Verschil tussen de reële coöperatie en houdstercoöperatie / 199
7.4.2.5 Uitbreiding van de inhoudingsvrijstelling / 201
7.4.2.6 De inhoudingsvrijstelling in relatie tot het Europese recht / 203
7.5 Enige bijzonderheden met betrekking tot de inhoudingsvrijstelling / 205
7.5.1 Inleiding / 205
7.5.2 De nieuwe antimisbruikbepaling / 205
7.5.2.1 De principal purpose test / 205
7.5.2.2 De algemene invulling / 207
7.5.2.3 De schakelfunctie / 208
7.5.2.4 Enige voorbeelden uit de memorie van toelichting / 210
7.5.3 De inhoudingsvrijstelling in relatie tot artikel 8 MLI / 211
7.5.4 De tegenhanger in de vennootschapsbelasting / 212
7.5.4.1 De buitenlandse belastingplicht van artikel 17 Wet VPB 1969 / 212
7.5.4.2 De aanpassingen / 213
7.5.4.3 Nieuwe tussenhoudster met een schakelfunctie / 214
7.5.4.4 Artikel 17 lid 3 onderdeel b Wet VPB 1969 en de zaak Eqiom / 214
7.5.5 Invloed van Europese jurisprudentie op de nieuwe regels / 214
7.5.5.1 Inleiding / 214
7.5.5.2 De relevante overwegingen in de zaak Eqiom / 215

Trefwoordenregister / 219