Van harmonie naar chaos

Le poème électronique staat bekend als de multimediavoorstelling die op de Wereldtentoonstelling van 1958 te Brussel in het Philipspaviljoen vertoond werd. Het visuele deel was bedacht door de architect en schilder Le Corbusier. Samen met Iannis Xenakis was hij ook de ontwerper van het Philipspaviljoen. Het muzikale deel van dit Poème bestond uit twee gedeelten: een elektronisch stuk gecomponeerd door Xenakis dat bij het binnengaan van de voorstelling werd afgespeeld en een acht minuten durend elektronisch werk van Edgard Varèse. De gehele voorstelling werd volledig automatisch afgedraaid.
Over deze voorstelling gaat dit boek niet. Philips had voor haar presentatie op de Wereldtentoonstelling van meet af aan een eigen idee over een spel van kleur-licht-geluid, dat botste met de plannen van het "stel artiesten" waarmee het in zee was gegaan. Het bedrijf liet de ontwerpers echter tot in een zeer laat stadium van de realisatie in de waan dat hun plannen uitgevoerd konden worden. Uiteindelijk gingen Le Corbusiers visuele show en Xenakis' muzikale bijdrage daardoor te gronde: op de Wereldtentoonstelling 1958 werd een Philips-versie van Le poème électronique vertoond.
Op basis van een nauwkeurige analyse van het oorspronkelijke scenario van Le Corbusier wordt in Van harmonie naar chaos een volledig nieuwe reconstructie voorgesteld van Le poème électronique. De structuur en ontstaansgeschiedenis van het Poème worden besproken tegen de achtergrond van de conceptuele uitgangspunten van de drie betrokken ontwerpers. Centraal daarin staat Le Corbusiers idee over een synthèse des arts, in dit geval de synthese van architectuur, beeldende kunst, film, gesproken woord en muziek. Le poème électronique markeerde voor Varèse het moment waarop hij aan het einde van zijn carrière nog net een aantal van zijn utopieën over ruimtelijke muziek werkelijkheid zag worden. Tegelijkertijd legde het experiment met ruimtelijke weergave voor Xenakis de basis voor aspecten van de muziek die hij in de decennia daarna zou componeren.

Jan de Heer, architect, schreef eerder De architectonische kleur: De polychromie in de puristische architectuur van Le Corbusier.
Kees Tazelaar, componist, is auteur van On the Threshold of Beauty: Philips and the Origins of Electronic Music in the Netherlands 1925-1965.