Lijst van figuren, tabellen en tekstvakken 17
1 De wording van het wereldbestel 19
Martijn Lak, Joris Voorhoeve en Geor Hintzen
1.1 Ontwikkeling van de internationale betrekkingen 20
1.1.1 Vier hoofdvormen van politieke organisatie 21
1.1.2 Waar gaan internationale betrekkingen over? 22
1.1.3 Voorlopers van het huidige statenstelsel 23
1.1.4 De staat als rechtsfiguur en de scheiding van machten 25
1.1.5 Soevereiniteit en volkenrecht 26
1.1.6 De Vrede van Westfalen en het machtsevenwicht 27
1.2 Van Westfalen naar Wenen 28
1.2.1 De Republiek 28
1.2.2 De revoluties van de achttiende eeuw 29
1.2.3 Economisch denken in de internationale betrekkingen 34
1.2.4 De opkomst van de natie en het nationalisme 35
1.2.5 De vermaatschappelijking in de negentiende eeuw 36
1.3 Europa na het Weens Congres 37
1.3.1 Van Wenen naar Berlijn 37
1.3.2 Het koloniale imperialisme 40
1.3.3 De aanloop naar de Eerste Wereldoorlog 45
1.4 Twee wereldoorlogen 49
1.4.1 De Eerste Wereldoorlog 49
1.4.2 Het Interbellum 55
1.4.3 Communisme, fascisme en parlementaire democratie 62
1.4.4 De Grote Depressie en de doorbraak van Hitler 64
1.4.5 Naar de Tweede Wereldoorlog 70
1.4.6 De Tweede Wereldoorlog 74
1.5 De naoorlogse wereldorde en de ‘New World’ 80
1.5.1 De wereldorde na 1945 en de Koude Oorlog 80
1.5.2 Dekolonisatie en de oorlog in Vietnam 88
1.5.3 Het einde van de Koude Oorlog 92
1.5.4 Een nieuwe wereldorde 96
1.5.5 Het multipolaire bestel 100
2 Internationale economische betrekkingen 115
Reitse Keizer
2.1 Hoofdlijnen in de recente economische ontwikkeling 117
2.1.1 Mondialisering 117
2.1.2 Het naoorlogse bestel 119
2.1.3 Financialisering 121
2.1.4 Simultane dynamiek in wereldsteden 123
2.2 Mondiale economische ontwikkeling 124
2.2.1 Omvang wereldhandel 124
2.2.2 Mondialisering van productie 127
2.2.3 Arbeid in de mondiale productie 130
2.3 Economische ontwikkeling mondiaal vergeleken 131
2.3.1 Vergelijking van welvaart en ontwikkeling 132
2.3.2 Vergelijkingsmaatstaven 132
2.4 Voorwaarden voor economische ontwikkeling 136
2.4.1 Inbedding van de markt 136
2.4.2 Innovatie 137
2.4.3 De tijgers in de economische ontwikkeling 139
2.4.4 De Europese Unie 140
2.5 Internationale institutionele kaders 143
2.5.1 Internationale verdragen 143
2.5.2 Internationale handelsorganisaties 145
2.5.3 Internationale financiële kaders 148
2.5.4 Sleutelvaluta in het financieel bestel 149
2.6 Mondiale schuldverhoudingen 151
2.6.1 Afhankelijkheid van het buitenland 153
2.6.2 Vermindering schuldenlast 157
2.7 De internationale financiële wereld 158
2.7.1 Internationaal financieel verkeer 158
2.7.2 Financiële crises 161
2.7.3 De financiële wereld en de SDG’s 162
2.7.4 Illegale financiële stromen 163
2.8 Internationale criminaliteit 165
2.8.1 Internationale criminele ‘producten’ 166
2.8.2 Aanpak internationale criminaliteit 167
2.8.3 Mondialisering van criminaliteit 169
2.9 Simultane dynamiek: spreiding en concentratie 170
3 Theorieën van internationale politiek 183
Saskia Rademaker, Joris Voorhoeve, Geor Hintzen en Reitse Keizer
3.1 Internationale betrekkingen op verschillende manieren bekeken 184
3.2 Modellen en scenario’s van de wereldpolitiek 186
3.3 Internationale macht en invloed 192
3.4 Realisme 196
3.4.1 Eigenschappen van het realisme 196
3.4.2 Machtsevenwicht en het veiligheidsdilemma 200
3.5 Liberalisme 201
3.5.1 Liberalisme als theorie van internationale betrekkingen 202
3.5.2 Liberalisme versus realisme 205
3.6 Rationele keuze- en speltheorie 207
3.6.1 Rationele keuze-theorie (rational choice) 207
3.6.2 Speltheorie 209
3.7 De tragedie van de meent 212
3.8 Constructivisme 215
3.9 De Women, Peace, and Security (WPS)-Agenda en feministische benaderingen 218
3.10 Wereldburgerschap 219
3.11 Politiek-economische theorieën 225
3.11.1 De Internationale Politieke Economie 225
3.11.2 Economische benaderingen van de internationale politiek 228
3.12 Traditionele niet-westerse benaderingen 237
3.12.1 China 239
3.12.2 India 245
3.12.3 Zuidoost-Azië 248
3.12.4 De wereld van de islam 250
3.13 Kritiek op het westerse systeem 253
3.13.1 Marxisme in Latijns-Amerika 253
3.13.2 Derdewereldbeweging 256
3.13.3 Fundamentalisme 260
3.13.4 Hedendaagse kritische denkers 264
3.14 Artificial Intelligence 270
4 Internationaal publiekrecht 283
Jolanda van der Vliet
4.1 Inleiding 283
4.2 Actoren in het internationaal recht 284
4.3 De aard van het internationale publiekrecht 285
4.4 Beslechten van geschillen 288
4.5 Bronnen van het internationale recht 289
4.6 Het klassieke volkenrecht 293
4.7 Moderne onderwerpen van internationaal publiekrecht 296
4.8 Vredeshandhaving: het systeem van collectieve veiligheid 300
5 Internationale organisaties 309
Joris Voorhoeve
5.1 Inleiding 309
5.2 Indeling internationale organisaties 310
5.2.1 De internationale organisaties 312
5.2.2 Sterkte van staten 314
5.2.3 Dynamiek van het schema 316
5.2.4 Internationale non-gouvernementele organisaties 318
5.2.5 Integratie, invloed en macht 319
5.3 Theorieën – het realisme 320
5.3.1 Collectieve veiligheid 322
5.3.2 De VN en de collectieve veiligheidstheorie 323
5.3.3 Veronderstellingen van de collectieve veiligheidstheorie 325
5.3.4 De Veiligheidsraad is representatief voor de lidstaten 329
5.3.5 De VN kan snel interveniëren 330
5.3.6 Soorten vredesoperaties 333
5.4 Theorieën – het functionalisme 335
5.4.1 De VN en het functionalisme 336
5.4.2 Fondsen, programma’s, gespecialiseerde organisaties en andere VN-instellingen 338
5.5 De NAVO 343
6 De Europese Unie 353
Jaap de Zwaan
6.1 Inleiding 353
6.2 Geschiedenis 355
6.3 Europese verdragen 357
6.4 De twee basisverdragen van de Europese Unie 362
6.5 Instellingen, organen en agentschappen 364
6.6 Besluitvorming en rol nationale parlementen 367
6.7 Juridische instrumenten, eigen middelen, begroting en rechtspersoonlijkheid 370
6.8 Externe betrekkingen 371
6.9 De Europese Unie en de burger 374
6.10 Uitdagingen 377
6.11 Hervormingen 385
6.12 Tot slot 391
7 Nederland en de Europese Unie 397
Mendeltje van Keulen
7.1 De Nederlandse betrokkenheid bij Europese beleidsvorming 397
7.2 Het ‘Nederlandse’ standpunt in de Europese Unie 400
7.3 Hoe Europees beleid in Nederland werkt 403
7.4 Nederlandse belangen in de Europese Unie 403
8 Ontwikkelingssamenwerking 409
Jos Walenkamp
8.1 Wat betekent ontwikkelingssamenwerking? 409
8.2 Waarom ontwikkelingssamenwerking? 416
8.3 Karakteristieken van onderontwikkeling 418
8.4 Theorieën ter verklaring van onderontwikkeling 420
8.5 Ontwikkelingsstrategieën en hulpparadigma’s 425
8.6 Kanalen van ontwikkelingshulp 428
8.6.1 Bilaterale ontwikkelingshulp 428
8.6.2 Multilaterale ontwikkelingshulp 429
8.6.3 Initiatieven van particulieren 433
8.7 Waarom gaat het soms mis met ontwikkelingshulp? 434
8.8 Ontwikkelingssamenwerking 2.0 436
9 Andere spelers 441
Jonathan Offringa, Marieke Meijer, Saskia Rademaker, Rosa Groen, Marloes Geboers, Vincent Smit, Martijn Lak, Reitse Keizer, Nicky Plasman, Annemarie Walter en Joris Voorhoeve
9.1 Non-gouvernementele organisaties 443
9.2 Veiligheidsbedrijven en private strijdkrachten 449
9.3 Terroristische organisaties 452
9.4 Megasteden 459
9.5 Multinationale ondernemingen en banken 464
9.6 Godsdiensten en ideologieën 472
9.7 Media, informatie en desinformatie 478
9.8 De rol van complottheorieën 489
9.9 Politieke lobby’s 494
9.10 Invloedrijke personen 497
9.11 Tot slot 499
10 Een onzekere toekomst 511
Joris Voorhoeve
Bijlage Praktische vaardigheden 525
Marloes Geboers en Saskia Rademaker
1 Onderzoekend vermogen 525
2 Betrouwbaarheid 526
3 Online bronnen 529
4 Onderzoekspapers 530
Over de auteurs en medewerkers 533
Trefwoordenregister 535
