De bescherming van het publiek gebruik van privaat vastgoed

Voorwoord v
Dankwoord ix

Inleidend deel

Hoofdstuk I. Probleemstelling en onderzoeksvragen 3
Afdeling I. Probleemstelling 3
Afdeling II. Onderzoeksvragen 8

Hoofdstuk II. Onderzoeksmethode 11

Hoofdstuk III. Verdere afbakening van het onderzoek 17
Afdeling I. Bescherming voor publiek gebruik van een onroerend goed 17
§ 1. Bescherming voor publiek gebruik 17
§ 2. Van een onroerend goed 18
Afdeling II. Tegen de particuliere eigenaar 19
§ 1. Eigenaar 19
§ 2. Particulier 22
A. Afbakening van de publiekrechtelijke rechtspersoon 22
1. De indicatieve criteria 24
a. De kwalificatie van de oprichter 24
b. De wil van de oprichter 25
c. Het (maatschappelijk) doel van de rechtspersoon 26
d. De mogelijkheid om gezagshandelingen te stellen 27
e. De rechtsvorm 29
f. Het al dan niet onder bestuurlijk toezicht staan 32
2. De publiekrechtelijke rechtspersoon: een evolutief begrip 33
3. Kritiek op de methode van de indicatieve criteria 34
B. Verantwoording en gevolgen 34

Deel I. Afwijzing van het openbaar domein als beschermingsregime

Hoofdstuk I. Onverenigbaarheid van het openbaar-domeinregime met private eigendom 39
Afdeling I. Onder het oude goederenrecht 39
§ 1. Twee strekkingen 39
A. Extensieve benadering: private goederen kunnen deel uitmaken van het openbaar domein 39
B. Restrictieve benadering: alleen overheidsgoederen kunnen tot het openbaar domein behoren 42
1. Argument gebaseerd op het Franse recht 42
2. Argument gebaseerd op de vermenging van verschillende regimes 43
3. Eigendomsrecht als argument 45
a. Klassieke benadering 45
b. Benadering van Vandeburie 46
4. Overige argumenten 50
§ 2. Aanvaarding van de restrictieve benadering 51
A. Argumenten pro toepassen openbaar-domeinregime op private goederen: gewogen en te licht bevonden 53
B. Openbaar-domeinregime is niet aangepast aan private eigendom 55
C. Affectatie is strijdig met het eigendomsrecht 56
1. Kwalificatie van de inmenging met het eigendomsrecht 57
a. Bezwaring met openbare domanialiteit kan de factoonteigening zijn 57
b. … maar zal meestal een gewone eigendomsbeperking zijn 61
2. Scenario 1: bezwaring met openbare domanialiteit is de factoonteigening 61
a. Formeel wettigheidsbeginsel 62
b. Billijke en voorafgaande schadeloosstelling 63
3. Scenario 2: bezwaring met openbare domanialiteit is gewone eigendomsbeperking 63
a. Wettigheidsbeginsel 63
b. Disproportionele inmenging 64
Afdeling II. Onder het nieuwe goederenrecht 66

Hoofdstuk II. Afwijkende Nederlandse regeling 71
Afdeling I. Afbakening van de groep van openbare zaken 71
Afdeling II. Ontstaan en tenietgaan van openbaarheid 74
Afdeling III. Gebruik van de openbare zaken 76
§ 1. Gebruik van de openbare zaken sensu stricto 76
A. Gewoon gebruik en bijzonder gebruik versus eigendomsrecht 76
B. Onderscheid tussen gewoon en bijzonder gebruik 77
§ 2. Gebruik van de zaken die mogelijk openbaar zijn 78
Afdeling IV. Buiten de handel? 79
Deelbesluit 81

Deel II. Algemene bronnen van bescherming

Hoofdstuk I. Grondrechten 85
Afdeling I. Inleiding 85
Afdeling II. Grondrechten als bron van verplichtingen voor de particuliere eigenaar 85
§ 1. Horizontale werking van grondrechten in het algemeen 85
A. Aanvaarding van de horizontale werking van grondrechten 85
B. Is een machtspositie vereist voor horizontale werking van grondrechten? 89
C. Directe versus indirecte horizontale werking 91
1. In de rechtsleer 91
2. In de rechtspraak 94
a. Hof van Cassatie en bodemrechters 94
b. Grondwettelijk Hof 96
D. Horizontale werking in Nederland 97
§ 2. Toepassing 99
Afdeling III. Het discriminatieverbod als harde grens voor de eigenaar 100
§ 1. Bevoegdheidsuitoefening mag niet in strijd zijn met antidiscriminatiewetgeving 100
A. Een groot aantal wetgevende normen 100
B. … die niet (allemaal) van toepassing zullen zijn 102
C. Verboden handelingen 106
1. Onder de federale antidiscriminatiewetten 106
2. Onder de deelstatelijke antidiscriminatiewetgeving 109
3. Nederlandse situatie 112
§ 2. Subsidiair: bevoegdheidsuitoefening door de particuliere eigenaar mag niet in strijd zijn met grondwettelijk en verdragsrechtelijk beschermd gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod 113
A. Algemeen 113
B. De toets aan het gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod 115
Afdeling IV. Vier vrijheden als hypothetische grens voor een particuliere eigenaar 118
§ 1. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering en vrijheid van vereniging als hypothetische grens 119
A. Europese rechtspraak 120
1. Mark Anderson en negen anderen/het Verenigd Koninkrijk 120
2. Appleby en anderen/het Verenigd Koninkrijk 121
3. Mouvement Raëlien Suisse/Zwitserland 125
4. Besluit 126
B. Belgische rechtspraak 126
§ 2. Vrijheid van verplaatsing als hypothetische grens 129
Afdeling V. Overige grondrechten 130
Afdeling VI. Besluit 131

Hoofdstuk II. Verbod van rechtsmisbruik 133
Afdeling I. Inleiding 133
Afdeling II. Situering en rechtsgrond 133
§ 1. Situering 133
§ 2. Rechtsgrond 136
Afdeling III. Wanneer pleegt de eigenaar rechtsmisbruik? 138
§ 1. Kennelijke schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm als toetssteen 140
§ 2. Concretisering van de algemene zorgvuldigheidsnorm 142
A. Concretisering aan de hand van de ‘klassieke’ specifieke criteria 142
B. Bijkomende specifieke criteria? 149
Afdeling IV. Rechtsmisbruik als waarborg voor publiek gebruik 150
Afdeling V. Sanctie 152
Afdeling VI. Besluit 154

Hoofdstuk III. Het ruimtelijke-ordeningsrecht 157
Afdeling I. Inleiding 157
Afdeling II. Principieel verbod op het stellen van stedenbouwkundige handelingen en het verkavelen van gronden 158
§ 1. Het principieel verbod 158
§ 2. Vrijstelling van het verbod 161
A. Vergunning 161
B. Vrijstellingen 166
C. Verplichte melding 167
Afdeling III. Toepassing: het principieel verbod als waarborg voor het publiek gebruik 168
Afdeling IV. Blik over de grens 173
Afdeling V. Besluit 175

Hoofdstuk IV. De overeenkomst 177
Afdeling I. Inleiding 177
Afdeling II. Bekwaamheid overheid om te contracteren 178
Afdeling III. Zakelijke gebruiksrechten als bron van bescherming 179
§ 1. Aantrekkelijkheid van zakelijke gebruiksrechten als categorie 179
§ 2. Mogelijkheden van de verschillende zakelijke gebruiksrechten 183
A. Erfpacht 183
1. Bevoegdheden van de erfpachter: ruimst mogelijke zakelijk gebruiksrecht 183
2. Duur 185
3. Canon 186
4. Vergelijking met Nederlandse erfpacht 188
a. Vergelijking 188
b. Conclusie 189
B. Vruchtgebruik 190
1. Bevoegdheden 190
2. Duur 193
3. Enkele specifieke verplichtingen 194
4. Vergelijking met Nederlandse vruchtgebruik 195
a. Vergelijking 195
b. Conclusie 198
C. Opstal 198
1. Rechten op het onroerend goed 200
2. Rechten op de opstallen 201
3. Tussenbesluit 202
4. Vergelijking met Nederlandse recht van opstal 203
D. Erfdienstbaarheid 204
1. Soorten lasten: veel mogelijkheden, enkele beperkingen 205
2. Aantrekkelijke duurtijdregeling 207
3. Nutsvereiste als spelbreker? 208
a. Overige wezenskenmerken 208
b. Toetsing 210
4. Tussenbesluit 212
5. Vergelijking met Nederlandse erfdienstbaarheid 213
Afdeling IV. Persoonlijke rechten als bron van bescherming 214
§ 1. Aantrekkelijkheid van persoonlijke rechten 214
§ 2. Voorbeelden 220
Afdeling V. Besluit 221

Hoofdstuk V. Onteigening 225
Afdeling I. Inleiding 225
Afdeling II. Onteigenen van zakelijke gebruiksrechten (en persoonlijke rechten) 225
Afdeling III. Gevolgen van de onteigening 229
Afdeling IV. Besluit 230
Deelbesluit 231

Deel III. Specifieke beschermingsregimes

Hoofdstuk I. Gemeentewegen, buurtwegen en gewone kleine wegen met een private bedding 235
Afdeling I. Inleiding 235
Afdeling II. Niet-contractuele gemeentewegen, gewone kleine wegen en buurtwegen met private bedding 236
§ 1. Totstandkoming 236
A. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 236
1. Gewone kleine wegen 236
a. Openbaar gebruik 236
b. Deugdelijk 237
c. Niet berustend op gedogen 240
d. Gedurende dertig jaar 241
2. Buurtwegen 241
a. Administratieve rechtshandeling 242
I. Opname in een originele atlas of latere erkenning 242
II. Aanleg van een buurtweg 244
b. Recht van overgang 246
B. In het Waalse Gewest 248
1. Door langdurig publiek gebruik 248
2. Door een eenzijdige beslissing? 254
C. In het Vlaamse Gewest 254
1. Door langdurig publiek gebruik 254
a. Een beslissing van de gemeenteraad 255
I. Vaststelling door de gemeenteraad 255
II. Voorwaarden voor de vaststelling 257
III. Rechtsbescherming 260
i. Tegen de vaststelling 260
ii. Tegen een weigering tot vaststellen of stilzitten 262
b. Door een uitvoerbare rechterlijke uitspraak 262
c. Beoordeling 262
2. Door de vaststelling van een rooilijnplan 265
§ 2. Bescherming van het publiek gebruik tegen de particuliere eigenaar 268
A. Recht van overgang 268
1. Aard 268
2. Gevolgen 271
B. Bijzondere verbodsbepalingen 272
1. In en op grond van het Vlaamse Decreet Gemeentewegen 272
a. Verboden handelingen 272
b. Handhavingsinstrumenten 274
2. In en op grond van het Waalse Decreet Gemeentewegen 280
a. Strafbaarstellingen 280
b. Handhavingsinstrumenten 282
3. Op grond van de Buurtwegenwet 283
§ 3. Einde van het statuut en de bescherming 285
A. Gewone kleine wegen 285
B. Buurtwegen 286
1. Rechttrekking en afschaffing van een buurtweg door een beslissing van de overheid 286
2. (Gedeeltelijke) opheffing door onbruik 288
C. Waalse gemeentewegen 290
1. Wijziging en opheffing door een beslissing van de overheid 291
a. Zonder wijziging van het algemeen rooilijnplan 291
b. Met wijziging van het algemene rooilijnplan 296
2. Wijziging door gebruik 296
3. Geen opheffing door onbruik 296
D. Vlaamse gemeentewegen 297
1. Algemene principes 297
2. Procedurele aspecten 298
§ 4. Evaluatie 302
A. Toetsing aan hogere rechtsnormen 302
1. Verenigbaarheid met eigendomsrecht 302
2. Verenigbaarheid met andere hogere normen 304
B. Toetsing aan overige evaluatieve criteria 305
Afdeling III. Contractuele gemeentewegen met private bedding 308
§ 1. In het Waalse Decreet Gemeentewegen 309
§ 2. In het Vlaamse Decreet Gemeentewegen 312
§ 3. Evaluatie 315
Afdeling IV. Besluit 315

Hoofdstuk II. Geprivatiseerde gerechtsgebouwen 317
Afdeling I. Situering 317
Afdeling II. Beschermingsmechanisme 320
§ 1. Verplichte huurovereenkomst 320
§ 2. Afwijkende huurovereenkomst 321
A. Huurhernieuwing 321
B. Voorkooprecht 327
1. Toepassingsgebied 328
a. Verkoop door verhuurder 328
b. Goed bestemd voor openbare dienst en geen opzegging huur 332
2. Uitzonderingen 332
3. Procedure voor aanbieding voorkooprecht 333
a. Procedure bij verkoop uit de hand 333
b. Procedure bij openbare verkoop 338
I. Kennisgeving van openbare verkoop 338
II. Openbare verkoop zonder recht van hoger bod 338
III. Openbare verkoop met hoger bod 339
4. Sancties bij miskenning voorkooprecht 340
a. Algemeen 340
b. Vordering tot indeplaatsstelling 342
c. Vordering tot schadevergoeding 345
5. Verplichtingen na de uitoefening van het voorkooprecht 346
6. Evaluatie 347
Afdeling III. Kritiek op het beschermingsregime 348
§ 1. Kritiek van de Afdeling Wetgeving van de Raad van State 348
§ 2. Tegenargumenten uit de memorie van toelichting 349
Afdeling IV. Eigen evaluatie beschermingsmechanisme 351
§ 1. Conformiteit met hogere rechtsnormen 351
A. Conformiteit met het eigendomsrecht 351
B. Conformiteit met de continuïteit van de openbare dienst 352
C. Conformiteit met beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie 357
§ 2. Toetsing aan de overige evaluatiecriteria 358
Afdeling V. Besluit 361