Met De blauwe fabel plaatst Ties Joosten zich in de traditie van Jeroen Smit (Het Drama Ahold) en Marcel Metze (Anton Philips). Gedegen onderbouwde verhalen over aansprekende organisaties en ondernemende personen.
Follow the Money is als onderzoeks- en journalistiek platform gestart in 2009 op initiatief van redacteuren Erik Smit, Mark Koster en Arne van der Wal. De expliciete missie was een waakhond te zijn. Met name door onderzoek naar financiële en economische factoren stellen ze organisaties en overheden aan de kaak. FTM organiseert haar verhalen rondom thema’s en dossiers. Verhalen worden vanuit verschillende oogpunten belicht. Het model lijkt daarmee op dat van De Correspondent, hoewel die een breder maatschappelijk en sociaal kader hanteert. Bekende en onderscheidende verhalen van FTM betroffen de mondkapjesdeal in 2021 (inmiddels ook in boekvorm: Sywerts miljoenen), verhalen over financiële wantoestanden in het zorgdomein en de gangen van Heineken in Afrika. Naast hun journalistieke online platform presenteert FMT zich steeds nadrukkelijker met podcasts en boeken.
Plesman
In De Blauwe Fabel pakt Joosten het verhaal op vanaf het oprichtingsmoment in 1919 met vliegtuigpionier Albert Plesman. Vanaf de eerste dag, de eerste vliegshow, was de voorloper van de KLM afhankelijk van investeerders en de hulp van de Nederlandse overheid. Tot op de dag van vandaag is dat het businessmodel. De successen in de eerste periode tot aan de Tweede Wereldoorlog waren ongekend. De KLM wist vlieglijnen te openen naar de meeste landen in Europa, Azië, Noord en Zuid-Amerika. Als bijzondere innovatie werd het hub-and-spoke model uitgewerkt. Amsterdam (Schiphol) werd een doorvoerlocatie (hub) voor reizigers uit Europa naar de verschillende continenten (spoke), en vice versa. Een belangrijke innovatie, want Nederland is eigenlijk te klein voor de vloot van de KLM en voor Schiphol. De eerste decennia lag de focus op luxereizigers en vracht.
Concurreren
Om wereldwijd op deze schaal - en met een state-of-the-art luchtvloot - te kunnen concurreren was er veel geld nodig, heel veel geld. De KLM (en in haar kielzog Schiphol) concurreerden niet alleen met luchtvaartmaatschappijen in Amerika (de eerste globale concurrenten), maar ook met Europese en de laatste decennia Aziatische en die in het Midden-Oosten. Een consolidatie liet natuurlijk niet op zich wachten en zo werd KLM-onderdeel van eerst SKY. Een fusie, uiteindelijk met Air France, bleek onafwendbaar. Na een paar liefdevolle wittebroodsween maanden trad de realiteitszin in. Wie profiteert het meeste van de nieuwe situatie en wie heeft wat te vertellen? Zeker na de financiële crisis van 2008, als wereldwijd veel moet worden bezuinigd is de vraag wie levert wat in? De prille liefde verandert in een vechthuwelijk.
Misstanden
Joosten beschrijft deze fase uitvoerig. De misstanden die dit tot gevolg had zijn tot de dag van vandaag terug te vinden in wantrouwen, beslisniveau, zeggenschap etc. Het krijgt allemaal veel aandacht in de media, van de minister besloot in 2019 en 2022 tot de investering van honderden miljoenen in aandelen KLM... maar dus ook in AIRFRANCE.
Veel aandacht is er ook voor de personele inrichting van de KLM. De verhouding gezagvoerders, stewards en stewardessen en vrachtdragers etc. Het personeel omschrijft het als een kastenstelsel. Een element dat zeker tijdens de fusie en de financiële gevolgen van de Covid pandemie (wie levert wat in?) duidelijk zichtbaar werd. De basis van deze verhoudingen zijn terug te voeren in de begintijd van de KLM: het is een organisatie van piloten. Zij staan aan de top van de hiërarchie.
Journalistiek
Joosten laat niet na de tragiek en het drama ruim te beschrijven. Aan ego’s is in dit verhaal geen gebrek. Zo wordt de mythe van de trotse Blauwe Zwaan van haar veren ontdaan. Na het sluiten van de redactie op dit boek is er weer veel nieuws over de KLM: er is een andere financiële constructie zonder de Nederlandse overheid gevonden, er is ruzie met Schiphol over eenzijdig verminderen van het aantal vluchten. KLM, never a dull moment.
Het moge duidelijk zijn: Ik vind de journalistieke boekuitgaven van FTM, maar ook van De Correspondent en van Vrij Nederland waar ik eerder over schreef, een aanwinst in het Nederlandse boekenlandschap. Ook voor managers.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
