Jammer genoeg kan je niet zomaar mensen uit verschillende culturen bij elkaar zetten en hopen dat dat succes oplevert: meestal wordt het een situatie van miscommunicaties en wanprestaties. We hebben hier allemaal persoonlijk ervaring mee: Mensen komen te laat, afspraken worden niet nagekomen, miscommunicatie leidt tot frustratie, wat zich uit in boosheid, uit elkaar gaan of gedwongen aanpassen aan een ander. Tijdens mijn werk in Ecuador en Uganda zag ik dit met eigen ogen gebeuren. En dat is de aanleiding van mijn boek Interculturele Competenties: er is een grote behoefte aan kennis en praktische vaardigheden hoe om te gaan met culturele verschillen.
Een goed voorbeeld hiervan is de fusie in het jaar 2000 van British Steel en Hoogovens IJmuiden in een nieuw bedrijf (Corus). Drie jaar later was er weinig meer van over, de beurswaarde tuimelde van 6 miljard naar 230 miljoen. Achteraf gezien bleek het cultuurverschil tussen Engelsen en Nederlanders één van de grotere factoren van deze rampzalige fusie. Met name het verschil in managementstijl en de manier waarop het personeel betrokken werd bij de fusie bleek cruciaal.
Het eerste deel van de drie delen in mijn boek behandelt de bewustwording van wat cultuur nu eigenlijk is en hoe cultuur verweven is met ons dagelijks leven. Cultuur is een bril waarmee we de wereld om ons heen betekenis geven. Dat culturen relatief zijn, van ons individu, tot onze relatie, familie, regio en land. Cultuur wordt overgedragen door onze ouders en geprogrammeerd in onze vroegste jeugd.
Universele vragen zoals: ‘Wat is goed en wat is slecht?’, ‘Wat is onveilig en wat is veilig?’ bepalen wat wij uiteindelijk zien als normaal gedrag. Een en ander wordt verduidelijkt met praktijkvoorbeelden, foto’s en korte verhalen. Normaal heeft in elke cultuur dus een andere betekenis. En schreeuwen tegen een ander dat ie ‘nou eindelijk eens normaal moet doen!’ heeft dus weinig effect.
In deel twee behandel ik uitgebreid de theorieën van (o.a.) Geert Hofstede en Richard Lewis. Beide modellen beschrijven landenculturen en geven inzicht in wat de culturele verschillen zijn. Om het voorbeeld van Corus aan te houden: Beide modellen kunnen de Nederlandse en Engelse cultuur naast elkaar zetten om zo de verschillen inzichtelijk te maken. Engelsen houden veel sterker vast aan de hiërarchie binnen een organisatie en hebben een hoge afstand in macht, Nederlanders hebben dat veel minder. Opdrachten van leidinggevenden worden kritisch bekeken in plaats van uitgevoerd.
Nederlanders zijn uitermate direct in hun communicatie (onbeschoft is onze internationale reputatie). Engelsen communiceren beleefd, indirect: ze zeggen het een, maar bedoelen iets anders. Het verborgen communicatieprobleem is dat Engelsen denken van zichzelf dat ze helder en duidelijk communiceren. Een Engelse manager denkt dat hij duidelijk is wanneer hij zegt: ‘We will look into it.’
Maar als de verschillen duidelijk zijn ben je er nog niet: wat moet ik nu doen? Hoe ga ik om met mijn steeds ja knikkende Indische teamleden? Wat doe ik met die traag onderhandelende Chinezen?
Cross-cultureel advies beperkt zich vaak tips en tricks, do’s en don’ts. Het nadeel daarvan is je je daarmee beperkt tot één land. In mijn boek ga ik dieper. Wat zijn de basiswaarden van een cultuur en met welke competenties kan ik in alle culturen terecht? In deel drie van het boek staan praktische instructies en competenties om succesvol te kunnen functioneren in een interculturele wereld. Bijvoorbeeld het kunnen omgaan met een cultureshock, het leren innemen van verschillende perspectieven of hoe je interculturele sensitiviteit kan vergroten.
Verborgen culturele betekenissen van communicatie komen aan bod: wat is de waarde van gezichtsverlies, wat is de betekenis van emoties? Welke landen gebruiken hoge context? Maar ook: Wat communiceert een kantoorindeling? Praktische voorbeelden helpen zaken inzichtelijk te maken en zorgen voor veel ‘Aha’ momenten. Het boek eindigt in hoofdstuk 10 met een praktische handleiding hoe een culturele dialoog aan te gaan met een ander.
De multiculturele maatschappij is razendsnel ontstaan en zal nooit meer verdwijnen, of we dat nu leuk vinden of niet. Vluchtelingen, multinationals, toeristen, deze zaken zijn nu een onderdeel van de Nederlandse maatschappij, we kunnen er dus maar beter mee leren omgaan.
Patrick T.H.M. Janssen (Msc.) is werkzaam als docent en ontwikkelaar cross-cultural communication op TIO (university of applied sciences) in Amsterdam. Daarnaast coacht hij multiculturele, internationale teams en jonge, startende ondernemers. Hij is de auteur van Interculturele competenties.
