De vriendenreünie - Limburgse praktijken

In Zuid-Limburg gaat het anders. Daar wordt het zicht op het muziekgezelschap in eerste instantie belemmerd door de bestuursleden. Zij gaan, gekleed in rokkostuums en behangen met medailles, voorop.

Zulk verheven leiderschap is historisch verklaarbaar. Het wortelt in voorbije dagen, waarin pastoors, mijndirecteuren en andere notabelen de lakens uitdeelden. Zij vormden ook de verbindende schakel met autoriteiten –ver weg – elders in het land.

Integriteitskwesties

Een deel van bestuurders in Limburg is dat vaderlijke nooit kwijtgeraakt. Het zorgt voor een verhoogd risico op de integriteitskwesties en –affaires die centraal staan in het boek De Vriendenreünie. Limburgse praktijken. Ze leidden vorig jaar tot het aftreden van het volledige provinciebestuur, twee burgemeesters en twee wethouders.

Er zijn meer risicofactoren. Neem de geïsoleerde ligging. Zuid-Limburg heeft zo’n 220 kilometer grens met Duitsland en België en maar 5 kilometer met de rest van Nederland. Het is een vissenkom, waar je steeds weer tegen elkaar op zwemt. Steeds dezelfde vissen. Weinig verversing van het water. De omgangsvormen zijn indirect. ‘Ja’ kan honderd verschillende betekenissen hebben, waaronder ‘misschien’ en ‘nee’. De provincie kende jarenlang een hegemonie van een en dezelfde partij, die ondanks verlies aan steun nog altijd een spilpositie heeft. Grote geldstromen (eerst miljarden ter verzachting van het leed na de mijnsluitingen, daarna de lucratieve verkoop van de aandelen in Essent) leidden tot een groot, te groot geloof in maakbaarheid. ‘Welkom bij de provincie Limburg. Belt u voor subsidies? Kies 1. Voor overige zaken blijft u aan de lijn’, was tot voor kort de tekst die bellers naar het provinciehuis te horen kregen via een automatisch keuzemenu. De overheid wordt gezien als pinautomaat.

Wonderlijke uitwassen

Het leidde mede tot wonderlijke uitwassen, die allemaal in De Vriendenreünie zijn terug te vinden: zelfbevoordeling via eigen BV’tjes, gemakkelijke en versnelde toegang tot provinciale potjes, toekenning van een waarderingssubsidie na het niet nakomen van verplichtingen, per dienstauto met chauffeur naar het bordeel, het winnen van verkiezingen zonder zelf mee te doen. De verleiding ligt op de loer om het allemaal af te doen als typisch Limburgs. De meest zuidelijke provincie van Nederland als exotisch curiosum.

Zonnekoningen

Maar aan basis van de grootste ongelukken van de afgelopen 25 jaar liggen zaken die elk bedrijf, elke organisatie zomaar kunnen aantasten. Bestuurders die zich gaan gedragen als regenten en zonnekoningen. Een daardoor ontstaand klimaat waarin het niet mogelijk is om veilig en open lastige vragen te stellen. Wie dat toch waagt, riskeert als ‘nestbevuiler’ of dissident zijn of haar baan. Gegronde kritiek van buiten die wordt afgedaan als hetze. Aangescherpte integriteitsregels die al snel weer eerder als moeilijk en vertragend worden ervaren, dan als noodzakelijk. Onderzoeken die eerder dienen als witwasritueel dan als uitgelezen kans om de waarheid boven water te krijgen, om van fouten te leren en om beter te worden. Kwesties en affaires steeds weer zien als incident, verrassing veinzen en niet de weeffouten in het systeem willen zien.

Dat bestuur voorafgaand aan de harmonie of fanfare mag typisch Limburgs zijn. De valse noten, die De Vriendenreünie beschrijft, zijn een veel breder voorkomend fenomeen.